به گزارش پیام خانواده محمود مشفق درباره کاهش تاب‌آوری نوجوانان اظهار کرد: تاب‌آوری به معنای توانایی فرد، جامعه یا محیط برای مقابله با چالش‌ها و بحران‌ها و بازگشت به حالت طبیعی و پایدار است. این مفهوم در سطوح مختلفی از جمله تاب‌آوری فردی، اجتماعی و محیطی مطرح می‌شود.
وی ادامه داد: تاب‌آوری محیطی به توانایی یک محیط جغرافیایی برای احیا و بازسازی خود در برابر چالش‌هایی مانند خشکسالی یا بلایای طبیعی اشاره دارد. به عنوان مثال، یک اکوسیستم تاب‌آور می‌تواند پس از یک دوره خشکی یا آتش‌سوزی دوباره به حالت قبلی خود برگردد.
این جامعه‌شناس افزود: تاب‌آوری اجتماعی نیز به توانایی یک نظام اجتماعی در مواجهه با چالش‌هایی مانند تورم، بیکاری و نابرابری‌های اقتصادی اشاره دارد. جوامع تاب‌آور قادرند با استفاده از منابع موجود، خود را بازسازی کنند و بر مشکلات غلبه کنند.
مشفق خاطرنشان کرد: تاب‌آوری فردی تحت تأثیر تاب‌آوری اجتماعی و محیطی قرار دارد. هرچه تاب‌آوری در سطح جامعه یا محیط کاهش یابد، این کاهش می‌تواند تأثیرات منفی بر روی افراد داشته باشد. برای مثال، اگر تساهل و مدارا بین افراد کاهش یابد یا سرمایه اجتماعی ضعیف شود، این عوامل می‌توانند باعث کاهش تاب‌آوری فردی شوند.
نقش تغییرات اجتماعی یا اقتصادی در تاب آوری
وی تاکید کرد: در شرایط تغییرات سریع اجتماعی یا اقتصادی، سطح تاب‌آوری اجتماعی ممکن است پایین بیاید. در این زمان، نقش فرد بسیار مهم است زیرا هر فرد باید بتواند با چالش‌ها و بحران‌های زندگی مقابله کند. این چالش‌ها می‌تواند شامل مسائل اقتصادی مانند افزایش تورم یا کاهش درآمد یا تغییرات اجتماعی مانند از دست دادن یکی از اعضای خانواده باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: تاب‌آوری فردی به معنای توانایی افراد برای بازگشت به حالت طبیعی پس از مواجهه با بحران‌ها است و این بازگشت شامل حفظ انسجام روانی و شخصیتی است که ممکن است تحت تأثیر شوک‌های زندگی دچار اختلال شود.
مشفق تصریح کرد: اگر سطح تاب‌آوری افراد پایین بیاید، واکنش‌های مختلفی ممکن است بروز کند؛ مثلاً برخی افراد شاید رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهند یا دچار انزوا شوند. دیگران ممکن است خودآزاری کنند که می‌تواند هم جسمانی (مانند آسیب زدن به خود) یا روان‌شناختی (مانند افکار منفی مداوم) باشد.
سازگاری با مشکلات تاب آوری را افزایش می‌دهد
وی یادآور شد: در نهایت، هرچه افراد بتوانند بهتر با مشکلات سازگار شوند و شرایط را مدیریت کنند، تاب‌آوری بیشتری خواهند داشت. این امر نه تنها تحت تأثیر ویژگی‌های شخصیتی آنها قرار دارد بلکه ساختارهای اجتماعی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند؛ زیرا فضای اطراف آنها بر نحوه واکنش آنان نسبت به بحران‌ها تأثیرگذار خواهد بود.
این جامعه شناس با اشاره به حساسیت دوران نوجوانی، تصریح کرد: دوره نوجوانی یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی است که در آن فرد از وابستگی به خانواده به سمت استقلال و خودکفایی حرکت می‌کند. این دوره با تغییرات جسمی، احساسی و اجتماعی همراه است که می‌تواند چالش‌های زیادی را برای نوجوانان و خانواده‌های آنها ایجاد کند.
مشفق با تاکید بر اینکه تغییرات جسمی، به ویژه بلوغ جنسی که تأثیر زیادی بر احساسات و رفتارهای نوجوانان دارد، گفت: این تغییرات می‌تواند باعث بروز احساسات جدیدی مانند گرایش به جنس مخالف شود و در نتیجه نیاز به مدیریت صحیح این احساسات و تغییرات وجود دارد. اگر محیط اطراف نوجوانان نتواند به خوبی این تغییرات را مدیریت کند، ممکن است تاب‌آوری آنها کاهش یابد و با مشکلات بیشتری مواجه شوند.
فرزندان در حال گذر از مرحله حساس هستند
وی به نقش محوری والدین اشاره کرد و افزود: پدران و مادران باید آگاه باشند که فرزندانشان در حال گذر از یک مرحله حساس هستند. شیوه‌های کنترل‌گرایانه‌ای که در دوران کودکی کارآمد بودند، ممکن است در دوران نوجوانی مؤثر نباشند. والدین باید به تدریج از کنترل مستقیم فاصله بگیرند و به سمت مشاوره و حمایت غیرمستقیم حرکت کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: نصیحت‌های مستقیم معمولاً با واکنش منفی نوجوانان مواجه می‌شود؛ بنابراین لازم است والدین مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنند تا بتوانند با فرزندانشان بهتر ارتباط برقرار کنند.
مشفق خاطرنشان کرد: چالش دیگری که والدین با آن مواجه هستند، نگرانی درباره آسیب‌ها و خطراتی است که ممکن است فرزندانشان را تهدید کند. این نگرانی‌ها می‌تواند منجر به کنترل بیش از حد شود که خود می‌تواند آسیب‌زا باشد؛ بنابراین ایجاد تعادل بین آزادی دادن به نوجوانان برای تصمیم‌گیری مستقل و نظارت بر رفتارهای آنها بسیار مهم است.
وی با تاکید بر اینکه آموزش والدین درباره نحوه مدیریت فرزندان در این دوره حساس ضروری است، توضیح داد: دنیای امروز پیچیده‌تر شده و نیازمند مهارت‌های خاصی برای تربیت فرزندان سالم و مستقل است همچنین توجه به مسائل اقتصادی، اجتماعی و تحصیلی نیز می‌تواند تأثیر زیادی بر سلامت روانی نوجوانان داشته باشد؛ بنابراین حمایت عاطفی و مالی از سوی خانواده‌ها نقش کلیدی در موفقیت آنها ایفا می‌کند.
عوامل موثر در کاهش تاب آوری نوجوانان
این جامعه‌شناس در ادامه به بررسی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری نوجوانان و چالش‌های اجتماعی و اقتصادی که آنها با آن مواجه هستند، پرداخت و گفت: وضعیت اقتصادی خانواده، فشار برای موفقیت تحصیلی، نیاز به حمایت اجتماعی، خودپنداره و تصویر ذهنی نوجوان از خود، چالش‌های اجتماعی و تاثیرات تغییرات اجتماعی از جمله این عوامل است.
مشفق با اشاره به وضعیت اقتصادی خانواده بر تاب آوری نوجوانان اظهار کرد: فشارهای مالی می‌تواند تأثیر منفی بر تاب‌آوری نوجوانان داشته باشد. اگر خانواده‌ها بتوانند به فرزندان خود حمایت عاطفی و مالی کافی ارائه دهند، این امر می‌تواند به تقویت تاب‌آوری آنها کمک کند.
وی درباره تاثیر فشار برای موفقیت تحصیلی دانش آموزان بر تاب‌آوری، گفت: هر کودک توانایی‌ها و استعدادهای خاص خود را دارد و فشار برای رسیدن به استانداردهای غیرواقعی می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس و تاب‌آوری شود. مقایسه مداوم فرزندان با دیگران، به ویژه در زمینه تحصیلی، می‌تواند استرس زیادی ایجاد کند.
این جامعه شناس به نیاز به حمایت اجتماعی نوجوانان اشاره کرد و افزود: نوجوانان در دوره‌ای از زندگی خود قرار دارند که می‌خواهند مستقل شوند اما همچنان نیازمند حمایت اجتماعی هستند. عدم وجود این حمایت می‌تواند منجر به احساس تنهایی و آسیب‌پذیری شود.
مشفق با بیان اینکه تصویر ذهنی که والدین از فرزندان خود ایجاد می‌کنند باید واقع‌بینانه باشد، تاکید کرد: اگر والدین تصویری بزرگ‌تر از واقعیت از فرزندان خود ارائه دهند، ممکن است نوجوانان در مواجهه با واقعیت دچار ناامیدی شوند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره چالش‌های اجتماعی در تاب‌آوری نوجوانان گفت: نوجوانان باید مهارت‌های مقابله با چالش‌های اجتماعی را یاد بگیرند تا بتوانند در محیط‌های مختلف با مشکلات روبرو شوند، این موضوع شامل یادگیری نحوه مدیریت انتقادات، فشار همسالان و سایر چالش‌های اجتماعی است.
نقش رسانه‌های اجتماعی در کاهش تاب آوری
این جامعه شناس با بیان اینکه رسانه‌های اجتماعی می‌توانند تأثیرات منفی بر تاب‌آوری داشته باشند، یادآور شد: نوجوانان دائماً در معرض پیام‌هایی هستند که ممکن است احساس اضطراب یا ناکافی بودن را در آنها ایجاد کند.
مشفق افزود: برای تقویت تاب‌آوری نوجوانان، لازم است که خانواده‌ها محیطی حمایتی فراهم کنند که شامل ارتباطات مثبت، تشویق به استقلال همراه با نظارت مناسب و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای باشد.
وی تصریح کرد: نسل مضطرب یا نسل همواره در استرس را داریم چراکه افراد دائم در معرض پیام هایی هستند که آنها را در واقع تحت تاثیر قرار می‌دهد. به طور مثال نوجوانانی که به هر حال همه در طبقه اجتماعی واحدی نیستند یا از نظر وضعیت اقتصادی و جسمی شرایط یکسان ندارند؛ در شبکه‌های اجتماعی با معیارهای معینی از نظر طبقه اجتماعی، زیبایی، موفقیت مقایسه می‌شوند.
مشفق با تاکید براینکه در دنیای امروز، نوجوانان به طور فزاینده‌ای با تصاویری مواجه می‌شوند که به شدت ویرایش شده و غیرواقعی است، گفت: این تصاویر که اغلب توسط بلاگرها و افراد مشهور در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، استانداردهای زیبایی غیرقابل دسترسی را ترویج می‌کند.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: وقتی نوجوانان زندگی واقعی و شرایط خود را با این تصاویر مقایسه می‌کنند، ممکن است احساس اضطراب و نارضایتی از خود پیدا کنند. این مقایسه‌ها می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس، افزایش اضطراب و حتی بروز مشکلات روانی شود.
تاثیر اختلافات طبقاتی در احساس ارزشمندی نوجوانان
مشفق افزود: یکی از عوامل مهم در این زمینه فشار گروه‌های همسالان است. اختلافات طبقاتی و نابرابری‌های اجتماعی نیز می‌تواند بر احساس ارزشمندی نوجوانان تأثیر بگذارند. برای مثال، در یک کلاس درس ممکن است دانش‌آموزانی باشند که توانایی خرید یک ساندویچ ساده را ندارند، در حالی که دیگران از امکانات بیشتری برخوردارند. این نابرابری‌ها می‌تواند احساس کمبود و انزوا را تشدید کند.
این جامعه شناس با بیان اینکه وابستگی شدید به اینترنت و استفاده مداوم از گوشی‌های هوشمند نیز یکی دیگر از عواملی است که تاب‌آوری نوجوانان را کاهش می‌دهد، خاطر نشان کرد: بسیاری از متخصصان توصیه می‌کنند که کودکان تا سن خاصی نباید دسترسی آزاد به گوشی‌های هوشمند داشته باشند. برخی کشورها مانند استرالیا استفاده از تلفن همراه در مدارس راهنمایی را ممنوع کرده‌اند تا تأثیرات منفی آن بر یادگیری و روابط اجتماعی دانش‌آموزان کاهش یابد.
مشفق ادامه داد: در شهرهای بزرگ نیز فضای کافی برای ارتباطات سالم میان نوجوانان وجود ندارد که این مسئله باعث افزایش احساس انزوا و تنهایی در آنها می‌شود.
وی یادآور شد: برای مقابله با این چالش‌ها، توسعه شبکه‌های حمایتی اجتماعی بسیار مهم است. ایجاد ارتباطات دوستانه میان نوجوانانی که شرایط اقتصادی مشابه دارند، حمایت خانواده‌ها از فرزندانشان و تقویت اعتماد به نفس آنها نقش مهمی در افزایش تاب‌آوری دارد.
رفتار معلمان با نوجوانان چگونه باشد؟
این جامعه شناس درباره تاثیر رفتار در مدارس با دانش آموزان توضیح داد: نقش معلمان و مدارس نیز بسیار حیاتی است. معلمانی که بتوانند ارتباط نزدیکی با دانش‌آموزان برقرار کنند و محیط کلاس را مثبت نگه دارند، تأثیر مثبتی بر تاب‌آوری دانش‌آموزان خواهند داشت.
مشفق ادامه داد: مدیران مدارس باید تلاش کنند تا ارتباطات اجتماعی میان دانش‌آموزان را تقویت و دلایل احتمالی انزوای برخی از آنها را شناسایی کنند.
وی تاکید کرد: توجه به سلامت روانی نوجوانان نه تنها برای حال حاضر آنها بلکه برای آینده جامعه نیز اهمیت دارد؛ چراکه نسل آینده کشور وابسته به سلامت جسمی و روانی نوجوانانی است که امروز پرورش می‌یابند.