به گزارش پیام خانواده از سال ۹۲ و با آغاز کارنامه دولت تدبیر و امید که با شعار تعاملات گسترده فرهنگی روی کار آمد، عرصه‌های مختلف فرهنگ فراز و فرودهایی را پشت سر گذاشت، اما در این گزارش تأملی بر معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و زیر مجموعه‌های آن می‌شود و در ادامه راهکارهایی برای این بخش در ارشاد برای دولت سیزدهم مطرح خواهد شد.
معاونت فرهنگی وزارت ارشاد به ریاست «محسن جوادی» به عنوان معاون وزیر کار خود را آغاز کرد، البته در چهار سال ابتدایی دولت حسن روحانی، سیدعباس صالحی که اکنون وزیر ارشاد است به عنوان معاون فرهنگی مشغول به کار شد.
دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی (اداره کتاب)، دفتر امور چاپ و نشر، اداره کل مجامع، تشکل‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی زیر مجموعه‌های معاونت به شمار می‌روند. در کنار آن مؤسسه خانه کتاب، مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی و بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان نیز پس از کش و قوس‌های زیاد و با یک جراحی بزرگ ادغام شده و مؤسسه‌ای تحت نام «مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران» را تشکیل داد.
در این گذار از سه مؤسسه و رسیدن به یک ادغام مهم، واکنش‌ها بسیار بود، اما به نظر می‌رسد یکی از گاهم‌های مهم و اساسی دولت در بخش فرهنگی موضوع ادغام مؤسسات بود. هرچند هریک از این مؤسسات محور بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی، جشنواره‌ها و جوایز ادبی بودند اما انسجام آن ذیل یک مؤسسه به خوبی انجام شد.
درباره جوابز ادبی البته نکته فراوان است و حرف زیاد، اما جوایز ادبی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم از سکه افتاد و تشویق‌ها در این جوایز به وجه نقد تغییر یافت. این در حالی است که کم شدن حمایت‌ها و تشویق‌ها، میزان اشتغال به حرفه نویسندگی را تحت تأثیر جدی قرار میدهد.
درباره تحلیل جوایز ادبی از «اصلاحات» تا «عدالت و مهرورزی» و «تدبیر و امید» گزارشی پیش از این در خبرگزاری فارس منتشد شد که می‌توانید اینجا بخوانید اما همین بس درباره جوایز که شاید ادغام مؤسسات راهی برای دیده شدن بهتر جوایز شمرده می‌شود.
از سال ۹۲ یعنی از زمان استقرار دولت حسن روحانی تاکنون جوایز معتبر هدایای خود را به وجه نقد تقلیل داده‌اند؛ مثل جایزه جلال آل احمد و شعر فجر! این در حالی است که بخش مهمی از اعتبار جشنواره به میزان جوایز آن برمی‌گردد.
برآوردی از جوایز اعطا شده از ۹۲ تا به امروز
در این بخش از گزارش جوایز متعدد برآورد می‌شود. در دولت حسن روحانی مجموعاً ۱۰۵۵ سکه اهدا شده است. اما جوایز ادبی موضوع ادغام مؤسسات زیرمجموعه معاونت فرهنگی را یادآوری میکند؛ تا از ادغام و موضوع خانه کتاب عبور نکردیم این نکته بیان شود که در این مدت نمایشگاه‌های بین‌المللی و کتاب بسیاری برگزار شد، با آغاز دولت تدبیر و امید «بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران» هم کار خود را آغاز کرد این نمایشگاه ۱۰ تا ۲۰ اردیبهشت ۹۳ در مصلای امام خمینی (ره) برگزار شد. در کارنامه دولت حسن روحانی ۷ نمایشگاه کتاب فیزیکی و یک نمایشگاه کتاب مجازی ثبت شده است در واقع از دوره ۲۷ تا ۳۳ نمایشگاه فیزیکی و دوره ۳۴ مجازی برپا شد. دوره ۲۹ و ۳۰ هم در مجموعه نمایشگاهی شهرآفتاب برگزار شد.
از تعطیلی چاپخانه تا تغییر کاربری
چالش‌ها همچنان در این هشت سال ادامه دار بود تا به دفتر امور چاپ و نشر رسید، این دفتر از دیگر زیر مجموعه‌های معاونت است، اما همین ابتدا باید از تعطیلی و تغییر کاربری ۱۲۰ چاپخانه ابراز تأسف کرد. هرچند این بخش ارشاد با وزارت صنعت همیشه در تقابل است و عده‌ای چاپ را زیر مجموعه صنعت می‌دانند اما به دلیل ارتباط با نشر در وزارت ارشاد دارای دفتر است.
با این وجود وضعیت اقتصادی این صنعت همچنان نامطلوب است. اتحادیه چاپخانه‌داران تهران اخیراً تعرفه خدمات چاپی را تعیین و منتشر کرده است، این قیمت‌گذاری و تعیین تعرفه در حالی رخ میدهد که طی دو تا سه سال اخیر قیمت‌گذاری جدی از سوی اتحادیه انجام نشده بود. احمد ابوالحسنی رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران تهران معتقد است: با توجه به همین قیمت‌شکنی‌ها و ایجاد رقابت ناسالم در دو سال گذشته بیش از ۱۲۰ چاپخانه از گردش کاری در این صنعت خارج شده و به تعطیلی یا تغییر کاربری رسیده‌اند. یکی از مهمترین دلایل این اتفاق، عدم تامین هزینه‌ها بود. در این میان چاپخانه‌های کوچک برای بقای خود به هر قیمتی تن داده‌اند که زمینه‌ساز تخلفات فراوان نیز شده است. البته در این میان نامه نگاری‌های فراوان به وزیر ارشاد شد تا مقابل ارائه مجوزهای بی رویه گرفته شود.
از سوی دیگر حمایت از آثار فاخر پیش از انتشار و خرید کتاب از ناشران هم از دیگر ساز و کارهای معاونت و این دفتر بوده است. خریدها از سوی «هیئت خرید کتاب» مشخص می‌شوند.
هیأت خرید کتاب از سال ۹۲ تا ۹۹ حدود ۴۵ هزار و ۴۴۰ عنوان کتاب با شمارگان ۷ میلیون و ۱۸۷ هزار و ۵۵۸ نسخه از ناشر خریداری کرده است. اما نکته‌ای که همواره مورد تذکر رسانه‌ای و مورد سؤال طی این سال‌ها بود، نحوه انتخاب کتاب‌ها و چگونگی تخصیص این امکان برای آنهاست، اغلب آثاری در فهارست دیده می‌شوند اما و اگرهایی را در پی دارند و شاید کمی تغییر در این بخش و نحوه خرید بتواند تحولی در حوزه نشر داشته باشد تا هر کتابی مورد حمایت نباشد.
نگاهی به بازارهای خارجی؛ موفق یا با احتیاط؟
اداره کل مجامع، تشکل‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی از دیگر زیر مجموعه‌عای ارشاد است که گرنت، مساله اقلیت‌ها و جایزه فیروزه را در برنامه کاری داشته است. «گرنت»، «حمایت مادی از انتشار و ترجمه کتب ایرانی در خارج از کشور» است، تا جهانی‌شدن آثار پدیدآورندگان ایرانی و معرفی آنها به بازارهای بین‌المللی تسریع شود.
هرچند این طرح برای ترویج فرهنگ ایرانی است از این رو در تداوم طرح گرنت نقش آژانس‌های ادبی پر رنگ است. برای کتاب‌هایی که تحت این طرح حمایت شده‌اند می‌توانید اینجا مراجعه و فهرستی از آنها را ببینید. از این بین می‌توان به کتاب‌هایی چون: آفتاب در حجاب، من او، تن تن و سندباد، یادت باشد، حتی وقتی می‌خندیم، بچه محل نقاش‌ها و... اشاره کرد. در این راستا خالی از لطف نیست که عنوان شود، ادبیات داستانی و غیر داستانی معاصر، هنر، اسلام و ایران شناسی و کودک و نوجوان موضوعات مورد حمایت طرح است. حمایت موضوع این شیوه نامه صرفاً شامل کتاب‌هایی می‌شود که به زبان فارسی و با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران منتشر شده باشند.
آمار اما جالب است: از سال ۹۴ تا سال ۹۶ که دو سال اول اجرایی شدن طرح گرنت بوده است، کتاب‌هایی مورد حمایت قرار گرفتند که توسط ایرانیان ترجمه و منتشر شده است. سال ۹۶ طرح گرنت مورد آسیب‌شناسی قرار گرفت. ۸۲ درخواست از سوی ناشران خارجی به کمیته ارسال شد که ۳۶ درخواست آن مصوب شد. در سال ۹۷ نیز ۸۴ درخواست ارسال شد که از این میان ۴۳ درخواست مصوب شد. اینکه تعدادی از درخواست‌ها مصوب نشده است، به‌معنای این نیست که همگی آنها تأیید نشده‌اند، برخی از این درخواست‌ها دچار نقص پرونده بوده و در زمان دیگری تصویب شده‌اند.
در سال ۹۸ نیز ۱۵۰ درخواست مورد بررسی قرار گرفت که از این میان ۸۴ کتاب مصوب شده است. در سال گذشته ۴۳ درخواست به دبیرخانه ارسال شده است که از این میان ۲۱ کتاب مصوب شده‌اند. طبق اعلام، دبیرخانه گرنت به‌دلیل افزایش نرخ ارز و کمبود بودجه تنها توانسته به ۱۰ عنوان از این کتاب‌ها در سال ۹۹ گرنت اختصاص دهد و مابقی پرداخت نشد، اما زمزمه‌هایی از دو و نیم برابر شدن بودجه این بخش به گوش می‌رسد.
مجموعاً تا سال ۹۹ تعداد کتاب‌های مصوب شده ۳۹۱ عنوان بوده است که در بخش کودک تا هزار یورو و بخش بزرگسال تا سه هزار یورو حمایت تعیین شده است. میزان یاد شده تا سال ۹۹ از ۵۰ ناشر داخلی و ۳۸ ناشر خارجی بوده است که مربوط به ۲۱ زبان از ۳۰ کشور می‌شود.
در این بخش بد نیست به ترجمه هم اشاره شود، هرچند در حوزه تألیف در این سال‌ها کمی با مشکل همراه بودیم اما ترجمه اصلاً و ابداً عقب نماند. از اول فروردین ۹۲ تا فروردین ۱۴۰۰ حدود ۵۴۵۷۸۲ کتاب تالیفی و ۱۶۸۱۴۹ ترجمه منتشر شده است که سهم کودک و نوجوان از ترجمه ۴۲۶۲۱ کتاب است.
پرواز قیمت‌های کتاب کمک آموزشی با ۳۳۰ درصد رشد
به آمار جالبی در این بخش اشاره می‌شود، بین سالهای ۹۹ تا ۱۴۰۰ میانگین قیمت هر صفحه کتاب کمک آموزشی ۶۱۰۰۶۷ رسید در حالی که بین سالهای ۹۲ تا ۹۳ میانگین قیمت ۱۳۷۲۷۲ بود! در واقع می‌توان گفت قیمت تمام شده هر صفحه ۳۳۰ درصد افزایش داشته است.
آماری جالب را بخوانید:
برابر اعلام سایت مؤسسه خانه کتاب، از ابتدای سال ۹۸ تا ۱۷ اسفند همان سال، ۹۷ هزار و ۵۴۰ عنوان کتاب منتشر شده است. تعداد ۶۸ هزار و ۶۲۸ عنوان این کتاب‌ها تألیفی است (۴/۷۱ درصد) و ۲۷ هزار و ۹۱۲ عنوان آن ترجمه بوده است (۶/۲۶ درصد).
این آمار را مقایسه کنید با عملکرد سال ۱۳۹۷، ملاحظه می‌کنید که از ۱۰۰ هزار و ۹۲۷ عنوان کتاب منتشر شده تعداد ۷۵ هزار و ۸۵۵ عنوان تألیف (۷۵ درصد) و ۲۵ هزار و هفتاد و دو عنوان ترجمه (۲۵ درصد) بوده است. یعنی از تعداد عناوین تألیف(۶/۳ درصد) کاسته شده و به تعداد عناوین ترجمه (۶/۳ درصد) افزوده شده است. و این امر در حالی رقم خورده است که تولیدات سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ معادل ۴/۳ درصد کاهش را نشان میدهد.
در سال ۹۷ بیشترین ترجمه در حوزه کودک و نوجوان (۲۷ درصد) و سپس در موضوع ادبیات (۲۱ درصد) رخ داده است.
در فاصله مرداد ۱۳۹۷ تا مهر ۱۳۹۹، تعداد ۷۷۰/۲۸ عنوان کتاب چاپ اول ترجمه داشته‌ایم که نسبت آن به تألیف در همین مدت ۹/۲۷ درصد است. در همین مدت تعداد ۱۴۱/۳۳ عنوان کتاب بازنشر ترجمه شده که نسبت آن به کتب بازنشر تألیف در همین مدت ۸/۲ درصد است.
مجموع چاپ اول و تجدید چاپ کتب ترجمه ۹۱۱/۶۱ عنوان می‌شود و نسبت آن به مجموع تألیف (چاپ اول و تجدید چاپ) که ۹۴۱/۱۶۵ عنوان است ۳/۳۷ درصد می‌باشد. بیشترین ترجمه در این فاصله در حوزه کودک و نوجوان با مجموع چاپ اول و بازنشر ۷۴۴/۹+۴۰۴/۶=۱۴۸/۱۶ عنوان و سپس در ادبیات و در مرتبه بعدی علوم عملی و علوم اجتماعی اتفاق افتاده است.
نگاهی به آمار پُرفروش‌های اعلام شده در خبرگزاری خانه کتاب در اولین نمایشگاه مجازی کتاب تهران که در بهمن ۱۳۹۹ انجام شد نشان میدهد که در حوزه ادبیات، از ناشرانی که در نمایشگاه شرکت داشتند و عناوین پرُفروششان را داده‌اند، از ۱۱ ناشر؛ پرُفروش‌های آنان کتاب‌های ترجمه بوده است.
(چشمه ۵ عنوان، نیماژ ۵ عنوان، علمی فرهنگی ۷ عنوان، افق ۵ عنوان، ثانی ۴ عنوان، سنگ ۲ عنوان، چترنگ ۵ عنوان، امیرکبیر ۳ عنوان، کوله پشتی ۷ عنوان، نگاه ۵ عنوان، مروارید ۵ عنوان) که مجموعاً ۵۳ عنوان می‌شود و اگر کتاب‌های ترجمه پُرفروش دیگر ناشران به آنها اضافه شود. معلوم می‌شود که روند حرکت در ذائقه مخاطبان چه تأثیری داشته است.
اما در حوزه کودک و نوجوان که حساسیت خاصی دارد آمار ۱۰ ناشر اعلام شده حکایت از ۵۹ پُرفروش ترجمه می‌کنند که بعضی از آنها مانند نشر علمی فرهنگی (پرنده آبی) همه ۹ عنوان پُرفروش آن ترجمه بوده و در نشر هوپا ۹ عنوان از ۱۰ عنوان پُرفروش آنها ترجمه بوده است. (کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ۵ عنوان، افق (فندق) ۶ عنوان، پیدایش ۵ عنوان، فاطمی (طوطی) ۷ عنوان، محراب قلم ۲ عنوان، علمی فرهنگی (پرنده آبی) ۹ عنوان، ذکر (قاصدک) ۴ عنوان، چشمه (چ) ۷ عنوان، پرتقال ۵ عنوان (از تمام عناوین پُرفروش).
با توجه به این آمار روشن می‌شود که:
اولاً: نیازسنجی علمی و فنی در خصوص میزان احتیاج به ترجمه چه از لحاظ موضوعی و چه از نظر ترکیب سنّی و چه از لحاظ تعداد و کمیت انجام نشده است و لذا شاهدیم که در تمامی حوزه‌ها و سنین، به‌طور روزافزون ترجمه و نشر کتاب صورت می‌گیرد و هیچ ضابطه‌ای وجود ندارد که بر اساس آن حاکمیت بتواند قوانین و ضوابط مصرحه را نظارت و ارزیابی و کنترل کند.
ثانیاً: آنچه در سیاست‌ها و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت امور فرهنگی برای صیانت از سبک زندگی ایرانی اسلامی و پاسداشت ارزش‌های انقلاب اسلامی و جلوگیری از ورود و ترویج فرهنگ مخرّب غرب و افکار الحادی و سکولاری، تعیین و تصریح شده نیز مورد غفلت قرار گرفته و در حالت بدبینانه، در اثر نگاه‌های جناحی و تفکرات ملهم از غرب‌باوری، وارونه عمل شده است.
ثالثاً: شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان قانون‌گذار و تشکیلات بالادستی متولی فرهنگ و نشر کشور، نظارت و ارزیابی و مطالبة اجرای صحیح ضوابط و قوانین را مورد توجه قرار نداده و اگر گزارشی هم دریافت کرده باشد به آن اکتفا شده و در میدان عمل آنچه اتفاق افتاده را مورد ارزیابی و راستی‌آزمایی گزارش‌ها قرار نداده است!
رابعاً: کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در این سالهای اخیر که اخبار نگران‌کننده از چاپ و نشر کتاب‌های مغایر با قوانین و ضوابط نشر کشور کم نیست و بازار کتاب از کتب ترجمه پرُ شده و در اخبار فرهنگی، مکرر نگرانی و دغدغه اهالی فرهنگ از غلبه ترجمه و وضعیت نابسامان محتوای آنها، پخش شده است. حتی از احضار و سؤال و جواب وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و ارائه طرح تحقیق و تفحص از این وزارتخانه، نیز دریغ کرده‌اند! آیا مجلس یازدهم همچون مجلس دهم از این بلای بزرگ و خطر اساسی، اغماض کرده است؟
به سمت آینده با گام‌های مقتدر و ملموس
اما از این بخش گزارش کمی به سمت راهکار پیشنهاد نقاط مغفول و حتی کاستی‌ها با چشم انداز به آینده نگاه کنیم.
- یکی از موارد مبتلابه اخیر در حوزه نشر «قاچاق کتاب» است که دامن گیر اکثر ناشران مطرح و پرفروش شده است. نگاهی به آمار نشر در سال ۱۳۹۷ و درصدی از آن که شامل کتاب‌های قاچاق می‌شوند، حیرت‌انگیز است. طبق آمار خانه کتاب، ۱۳۹.۳۹۳.۹۷۴ نسخه کتاب در سال ۱۳۹۷ روانه بازار شده است. در ماه‌های پایانی همان سال، سعید میرجلالی دبیر کارگروه صیانت از حقوق ناشران و مؤلفان در بهمن ماه سال گذشته در مصاحبه‌ای از کشف یک انبار مملو از کتاب خبر داد و اعلام کرد که کتاب‌های کشف شده معادل ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار جلد هستند و طبق برآوردها، این تعداد کتاب مکشوفه، حدود ۱۵ درصد از کتاب‌های قاچاق در کل کشور را شامل می‌شود. اگر همین سخنان دبیر وقت کارگروه را مبنا قرار دهیم، طبق آمار اعلام شده خانه کتاب، بیش از ۱۳۹ میلیون نسخه کتاب در سال ۹۷ منتشر شده که ۳۸ درصد آن یعنی حدود ۵۳ میلیون نسخه تجدید چاپی بوده‌اند. به این میزان فضای مجازی را هم بیفزایید.
تصویب قانونی در راستای مبارزه کتاب‌های قاچاق و یا جدی شدن فعالیت دادگاه کتاب و برابری جرم با جزا می‌تواند عوامل بازدارنده مهمی باشند زیرا بسیاری از ناشران حرفه‌ای و پرفروش از این مهم آسیب دیده‌اند.
به نظر می‌رسد، گام نخست در این عرصه مبارزه با این نوع تخلفات کتاب باشد، چرا که با بروز شدن علم و نوآوری‌های جدید و وسعت فضای مجازی در حال ورود به فاز تازه فروش غیرقانونی کتاب به شکل خاموش هستیم. هرچند نیروی انتظامی تهران بزرگ از داشتن بانک اطلاعاتی و شناسایی ۱۰۰ نفر متخلف خبرداده اما به نظر می‌رسد ماجرا باید ملموس‌تر پی‌گیری شود.
- موضوع مهم دیگر که کارشناسان همراه در این گزارش هم به آن تأکید مؤکد داشتند همکاری بانک مرکزی با وزارت ارشاد و وزارت صمت در راستای تهیه و تزریق ارز و «کاغذ» به بازار است، چرا که اگر قوانین در راستای ارائه تسهیلات واردات بازنگری نشود و واردکنندگان ملزم به عرضه کاغذهای وارداتی که با ارز دولتی تهیه کرده‌اند نشوند باز هم دچار مشکل دو سال پایانی دولت دوازدهم خواهیم شد.
نکته نخست در موضوع کاغذ تخصیص ارز و همکاری مجدانه بانک مرکزی و تحویل ارزهای تخصیصی است چرا که تنها تصویب و زیر بار نرفتن پرداخت حلال مشکل نخواهد بود. بنابراین باید به سرعت ارز به بازار ازریق شود.
- از موارد بسیار ناراحت کننده طی چند سال اخیر مساله «تغییر کاربری کتابفروشی‌ها» است، موضوعی که چهره خیابان‌هایی چون انقلاب را که با کتاب در اذهان ثبت شده تغییر میدهد، تبدیل کتابفروشی به جگرکی، فست فود، لوازم التحریر، مواد خوراکی و امثالهم در طی سالهای اخیر تعدادشان کم نبوده در این راستا هم کارشناسان امر معتقدند با وام‌ها و تسهیلات مدت‌دار و سود کم می‌توان کتابفروشی‌ها را به ادامه کار امیدوار کرد، هرچند با اعلام سامانه‌هایی تسهیلات به عده‌ای پرداخت شد، اما کافی نبود و برخی تنفس‌های طولانی را برای روی پا ایستادن مفید می‌دانند. جالب است بدانید در این راستا مسئولان معتقدند: شرایط تا دو سه ماه آینده به نحوی خواهد بود که تعداد تغییرات کاربری کتابفروشی‌ها افزون می‌شود.
- دولت سیزدهم و در راس آن وزارت ارشاد باید در حوزه کتاب و کتابفروشی‌ها همتی بلند داشته باشد و با شناخت دقیق پا به عرصه گذارد، اینکه «مشکل ویترین و توزیع» همچنان حل نشده باقی است هم در نوع خود جالب است، اینکه چطور باید توزیع کتاب را به شایستگی وارد ریل کرد مساله‌ای است که دولت‌های گذشته در آن موفق نبوده‌اند. پیشنهاد کارشناسان این است با سامان دادن بانک اطلاعاتی ناشران و کتابفروشان به سرعت شبکه توزیع منسجم مهیا شود تا به دور افتاده‌ترین نقاط کشور هم به سرعت تازه‌های نشر ارسال شود.
- معاونت فرهنگی در دولت منتخب باید بازارهای جهانی و نمایشگاه‌های بین المللی را با حضور کارشناسان رصد کند، یا افرادی را به آن نمایشگاه‌ها اعزام کند که تنها توزیع کننده «گز اصفهان» یا «کباب ایرانی» در این آوردگاه‌ها نباشند بلکه با برنامه‌ریزی پیش از اعزام از کارشناسان امر بخواهد با نمایندگان کشورهای مختلف زمانی را برای مذاکره اخذ کنند تا همزمان با آغاز نمایشگاه‌ها تنها نظاره‌گر دیگران نباشیم، حضور در نمایشگاه‌های بزرگی چون بولونیا، فرانکفورت، پاریس و لندن می‌تواند شاه‌راهی برای کتاب‌ها در میادین بین المللی باشد و مسیر ترجمه بازتر شود.
- ورود مناسب وزارت ارشاد و خاصه بخش معاونت فرهنگی به مساله قیمت گذاری کتاب هم این از موارد مورد مطالبه بسیاری از فعالان صنف نشر است، تعدادی از فعالان صنف نشر معتقدند: برای تعیین قیمت کتاب در بین ناشران حرفه‌ای، اصولی وجود دارد. این اصول مبتنی بر این است که مجموع هزینه‌های مربوط به تولید کتاب را در رقم دو و نیم ضرب می‌کنند؛ البته استثنائاتی هم وجود دارد که مجموع هزینه‌های تولید کتاب را در سه و نیم ضرب می‌کنند اما در بیشتر موارد ضرب هزینه‌ها در رقم یاد شده متعارف است. به طور مثال اگر مجموع هزینه‌های مربوط به تولید کتاب ۱۰ ریال باشد، با قرار دادن این مبلغ در فرمول نامبرده (ضرب ۱۰ در دو و نیم) قیمت واقعی پشت جلد کتاب، ۲۵ ریال می‌شود که حدود ۱۰ درصد این رقم به حق‌التألیف، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد آن به تخفیف برای کتابفروشی‌ها و مراکز پخش، ۱۰ درصد دیگر آن به عنوان هزینه‌های سربار و سود ناشر (در چاپ نخست کتاب) و ۴۰ درصد دیگر آن به هزینه‌های تولید کتاب اعم از تایپ، صحافی، لیتوگرافی، فیلم و زینک اختصاص دارد.
اما با این حال چرا باید قیمت یک کتاب از کتابفروشی تا کتابفروشی دیگر متغیر باشد؟ اینجاست که باید قانونی لازم الاجرا وارد عمل شود.
- پیشنهاد دیگر به دولت منتخب در راستای نمایشگاه کتاب و برگزاری آن در اشلی متفاوت است، اینکه صنف امور را به دست گیرد و اجرا کند بسیار شایسته است، اما صنف ابتدا باید آموزش‌های لازم اجرایی دیده باشد بعد وارد گود پروژه بزرگی چون نمایشگاه کتاب شود. یک نمونه ناموفق آن سپردن بخش تبلیغات نمایشگاه به صنف بود که بدون درصدی سود و آورده برای نمایشگاه با کلی سر و صدا تمام شد. می‌توان نمایشگاه را نه به مثابه سهم خواهی بلکه با مهندسی درست برای اجرا به صنف سپرد.
- موضوع دیگر به رسمیت شناختن شغل «نویسندگی» است، این روزها وضعیت اقتصاد نشر به حدی دچار نابسامانی شده که به جرات بتوان گفت که کمتر نویسنده و شاعری را می‌شناسیم که از طریق تولید و فروش آثار خود بتواند امرار معاش کند، برای نویسنده‌ای که روزها و شبهای خود را صرف نوشتن میکند موضوع امرار معاش به مساله جدی تبدیل شده و باید برای آن فکری کرد؛ در حالی که چنانچه نویسندگی شغل شود هم شاهد آثار با کیفیت و مطلوب و هم کمیت مناسب خواهیم بود.
- اداره کتاب چشم ارشاد است. این دفتر وظیفه بررسی محتوایی کتاب‌های تولیدی تألیفی و ترجمه‌ای ناشران و مؤلفان را به عهده دارد و در نهایت اعلام می‌دارد که متون و تصاویر مورد بررسی با ضوابط نشر منطبق هست یا نه. و درصورتی‌که آنها را مغایر دانست یا غیر مجاز اعلام میکند و یا مواردی را برای اصلاح به ناشر و مؤلف اطلاع میدهد. در اینجا دو مسئله مهم وجود دارد.
یکی فهم درست ضوابط و مقررات نشر و پرهیز از تفسیرهای جناحی و شخصی و دوری از تأثیرگذاری‌های خارج از مجموعه معاونت.دیگری انتخاب نفرات متخصص و متعهد به‌عنوان برّرس‌های متون و تصاویر که هم تخصص مورد نظر را برای بررسی داشته باشند و هم متعهد به نظام و آنچه در اسناد بالادستی آمده باشند ؛ هر کدام از این دو رکن آسیب ببیند و رعایت نشود، خروجی آن انحراف حوزه نشر از سیاست‌های حاکمیت و قانون خواهد بود.
- نکته پایانی انتخاب مدیر شایسته برای دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی (اداره کتاب) است چرا که مهمترین بخش ارشاد شمرده شده و به نوعی فرد حاذق و به نوعی خبره در حوزه کتاب باید برای این سمت معرفی شود، نه معرفی فردی از ارشاد که در معاونت‌های دیگر فعالیت داشته و اطلاعی از کار خطیر بخش مجوزها ندارد، این بخش چشم وزارت خانه است و باید مورد تاکید باشد.
و به طور خلاصه:
تهیه سند صنعت نشر
حمایت ویژه از تولید آثار فاخر و ماندگار
حمایت ویژه از تولید آثار تاریخی، بالاخص در حوزه تاریخ معاصر
خودکفایی در تولید کاغذ و مقوا به عنوان یک کالای استراتژیک و عدم وابستگی به واردات
پرهیز از هرگونه مصلحت اندیشی تساهل و تسامح در صدور مجوز برای نشر محتواهای ضعیف و...
بازنگری در نحوه تخصیص یارانه‌ها و هدفمند کردن دقیق آن
توجه جدی به معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد و تقویت منابع انسانی از طریق جذب افراد صالح بالاخص در حوزه‌ی (بررسی محتوایی و صدور مجوز) منطبق با اصول اساسی انقلاب اسلامی
حمایت ویژه از نهضت ترجمه (ترجمه از فارسی به سایر زبان‌ها)
سامان‌دهی آثار ترجمه، با اولویت کتاب‌های کودکان و نوجوانان
شایستگان تصدی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد
در این مجال اما چهار چهره‌ای که از گزینه‌های اصلی برای معاونت فرهنگی وزارت ارشاد شمرده می‌شوند، «محسن مؤمنی شریف» و «محسن پرویز»، «علیرضا مختارپور» و «علیرضا برازش» هستند، چهره انتخاب شده برای معاونت فرهنگی باید اشراف به حوزه کتاب و فعالیت‌های صنف نشر داشته باشد در غیر این صورت خارج از این وادی، افراد نمی‌توانند چالش‌های موجود را برطرف کنند.
«علیرضا برازش» از گزینه‌هایی است که با امور مربوط به وزارتخانه غریبه نیست، او متولد ۱۳۳۴ تهران و دارای مهندسی صنایع از دانشگاه علم و صنعت و کارشناس ارشد قرآن و حدیث از دانشگاه تهران است. از فعالیت‌های او می‌توان به مدیرعامل خانه کتاب، مدیر کل مراکز و روابط فرهنگی وزارت ارشاد اسلامی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس کل کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، رئیس مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی (حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری)، مدیر شبکه یک و دو سیمای جمهوری اسلامی ایران، رئیس مؤسسه انتشارات امیرکبیر و... اشاره کرد.
او مؤلف بوده و برنده سه باره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و تالیف بیش از پنجاه هزار صفحه کتاب را در کارنامه دارد.
محسن مؤمنی شریف
محسن مؤمنی شریف نویسنده و منتقد ادبیات داستانی در سال ۱۳۴۶ در بیجار متولد شد. تحصیلات حوزوی خود را تا پایان سطح ادامه داد. وی کار خود را با دبیری سابق آموزش و پرورش آغاز کرد و مدتی کارشناس امور تربیتی بود. همچنین به مدت چهار سال مدیر داخلی مجله سوره نوجوانان، عضو مؤسس، بازرس و عضو اسبق هیأت مدیره انجمن قلم ایران نیز بوده است. وی در طول ۲۰ سال خدمت در حوزه هنری در بخش‌های مختلفی از آن چون مدیر کارگاه مفاخر ملی، مذهبی حوزه، به مدت شش سال قائم مقام مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری و عضو شورای سیاست‌گذاری آن بود. وی همچنین مدیر دفتر تاریخ و ادبیات انقلاب اسلامی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و عضو شورای سیاست‌گذاری پژوهشگاه ادب وهنر و مدرس دانشگاه نیز هست. در اردیبهشت ۱۳۸۹ محسن مؤمنی شریف از طرف خاموشی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان مسئول حوزه هنری انتخاب شد و پس از ۱۰ سال این مسئولیت را به محمدمهدی دادمان سپرد.
از آثار وی می‌توان به: پسر خانم آغا (رمان)، زمانی برای بزرگ شدن (رمان، برنده جشنواره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، جشنواره شهید غنی پور و برگزیده جشنواره بیست سال ادبیات دفاع مقدس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی )، ریشه در آسمان (زندگی نامه)، خاطرات سالهای نبرد (خاطره)، حکای پای‌دار (زندگی‌نامه داستانی)، اشغال (تاریخی ) و در کمین گل سرخ (زندگی نامه) اشاره کرد.
کارنامه مؤمنی با حوزه هنری رنگ دیگر به خود گرفت، او طی دهه‌ای که در حوزه بود سوابق فرهنگی خود را کامل کرد.
علیرضا مختارپور قهرودی
علیرضا مختارپور متولد سال ۱۳۴۳ تهران، فوق لیسانس فلسفه از دانشگاه تهران است که پیش از این از سال ۵۸ تا ۷۱ در بخش‌های مختلف سپاه پاسداران مسئولیت داشته و با عنوان معاون طرح و برنامه و نظارت واحد تبلیغات و انتشارات ستاد مرکزی سپاه و مسئول برگزاری هفته دفاع مقدس به مدت سه سال فعالیت کرده است. او پنجم مهرماه سال ۸۴ طی حکمی از سوی محمدحسین صفار هرندی، وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به سمت معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی این وزارتخانه منصوب شد. اما در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۸۶ از سمت خود استعفا کرد.
علیرضا مختارپور قهرودی از ۱۷ خرداد ۱۳۹۳ به دبیر کلی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منصوب شد، او در سوابق خود مدیریت انتشارات اهل قلم، مدیریت اداره کتاب وزارت ارشاد، مدیریت انتشارات امیرکبیر را داشته است. عضویت در هیأت امنای مجمع ناشران انقلاب اسلامی و انتشارات امیرکبیر دیده می‌شود. او هم اکنون معاون نشر مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی است. از وی تاکنون چند عنوان کتاب با محوریت دسته بندی موضوعی بیانات رهبر انقلاب نیز منتشر شده است. اطلاعات و مطالعات او در حوزه کتاب موجب تقریرهای بسیاری ثبت کند. از جمله آثار وی می‌توان به معرفی آسمان در آینه (تجلی قرآن کریم بر دیوان کبیر مولانا) اشاره کرد.
مختارپور هم از آن افرادی است که حوزه نشر به خوبی او را می‌شناسند و نامی دور و نا آشنا برای حوزه کتاب نیست. او سالهاست در دفتر نشر انقلاب اسلامی فعال است و یادداشت‌ها و تحلیل‌هایش مورد توجه اهالی کتاب بوده و از فضای فرهنگ دور نیست.
محسن پرویز
پرویز سال ۱۳۴۲ در تهران به دنیا آمد. او سال ۱۳۶۰ در رشته ریاضی فیزیک دیپلم گرفت و به سربازی رفت. پرویز دوران سربازی را در سپاه پاسداران و مناطق جنگی غرب گذراند. از سال ۱۳۷۴ همزمان با تحصیلات تکمیلی و تخصصی خود به تدریس در دانشگاه پرداخت و در عین حال از فعالیت‌های فرهنگی و مطبوعاتی نیز غافل نماند. او از طریق نوشتن داستان‌ها، گزارش، مقاله و نقد ادبیات داستانی با بعضی از نشریات کشور همکاری داشت. بعضی از آثار او عبارتند از: داستان‌های بلند معلم خودمانی و بوی گل، بوی او و مجموعه داستان‌های عبدالله، دیگر از پرستوها خبری نیست، آن روز در کنار تو، ستاره‌ای در زمین، گنجشک و غربیل و ستاره.او از سال ۱۳۸۵ با حکم محمدحسین صفارهرندی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به سمت معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب شد.
از اولین فعالیت‌های پرویز در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی لغو یارانه کاغذ بود. او هدف از انجام این کار را اعطای یارانه به کتاب‌ها، به عوض ناشران، دانست. پرویز در چهار دوره رئیس نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود و در دوران تصدی او، پس از دستور رئیس‌جمهور مبنی بر تغییر مکان نمایشگاه، نمایشگاه کتاب تهران به مصلای امام خمینی منتقل شد. از جمله کارهای بنیادین وی در امور کتاب و کتابخوانی، در این مدت، برقراری جوایزی چون جلال آل احمد، گام اول، کتاب فصل احیا و تقویت دو جشنواره پروین اعتصامی و شعر فجر، برگزاری نخستین همایش شاعران ایران و جهان، تأسیس خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به عنوان تنها خبرگزاری تخصصی کتاب در ایران و جهان و بنیاد ادبیات داستانی و... بوده‌است.پرویز به مدت کوتاهی پس از پایان مسئولیتش در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ریاست هیئت مؤسس انجمن قلم ایران انتخاب شد و اکنون رئیس است.
محسن پرویز از گزینه‌های جدی است چرا که در کارنامه‌اش تأسیس جوایزی به چشم می‌خورد که تاثیر زیادی بر روند ادبیات کشور داشته است، او فردی آشنا به ارشاد بوده و می‌تواند ثمر بخش باشد.