فاطمه رضوی راد کارشناس ارشد مطالعات زنان یادداشتی تحت عنوان کنشگری زنان در عرصه تبلیغ دین در اختیار پیام خانواده قرار داده که با هم میخوانیم:

از ابتدای تاریخ بشریت  تاکنون،  زنان هم دوش با مردان در تمامی عرصه ها  حضور داشته اند. مکتب اسلام در پرتو قرآن ، سنت نبوی و عترت، شرایط را به گونه‌ای فراهم آورد که زن بتواند با حفظ شئون اسلامی و انسانی و با توجه به استعدادهایی  که در وجود او به ودیعت گذاشته ‌ شده، در تمام میادینی که نیاز به حضور اوست، ایفای نقش کند. یکی از مهم ترین میادینی است که  زنان از صدر اسلام تاکنون  در  انواع قالب ها  در آن  به ایفای نقش پرداخته اند عرصه تبلیغ دین است . یاددات  پیش  با روش با هدف بررسی نقش زنان در عرصه تبلیغ دین در صدد پاسخ گویی به این سؤالات است که  اولاً نقش ، کیفیت و شیوه  حضور زنان در عرصه تبلیغ زنان از صدر اسلام تاکنون چگونه بوده است؟ آیا ویژگی‌ها و نقش‌های خاص زنانه، آنان را در عرصه تبلیغ دین توانمندتر کرده است؟   در خصوص تبلیغ دین دستوری در مورد زن یا مرد بودن وجود ندارد، آیات 39 سوره احزاب آیه 122 سوره توبه و آیه 104 سوره آل‌عمران به‌صراحت رسالت تبلیغ دین را به عهده تمامی مسلمانان می‌گذارد بدون آن‌که قیدی از زن یا مرد بودن ذکر کند. حضرت خدیجه (س) اولین زنی بود که درراه تبلیغ دین اسلام تمامی اموال خود را هدیه کرد و با ویژگی‌های رفتار عملکردی خود دشواری‌های تبلیغ را بر پیامبر آسان کرد. حضرت زهرا (س) از دیگر نمونه‌های روشن بانوان موفق در حوزه تبلیغ دین هستند. فاطمه (س)، به روزگار پدر و پس از او، مرجع دینی و علمی مردم بود. او دانش‌های قرآنی و سیره پیامبر را برای مردم شرح می‌داد. بخشی از علوم و دانش فاطمه که در مجموعه‌ای در اختیار امامان معصوم قرارگرفته، به مصحف فاطمه (ع) شهرت یافت. مصحف فاطمه، از منابع دانش و فتوای امامان بوده، به‌جز آن، فاطمه (س) به شبهه‌ها و پرسش‌های دینی بانوان پاسخ می‌داد. سخنان و خطبه‌های زهرا (س) در جمع مهاجران و انصار در مسجد پیامبر در ماجرای فدک، دائرة‌المعارفی از علوم دین و حقایق است و در آن باورها، ارزش‌ها، راه و رسم اجتماعی و سیاسی اسلام ترسیم‌شده است. در بیماری فاطمه زهرا (س) ایشان به‌طور مشروح جایگاه امامت را برای زنان شرح داد و پیامدهای ناگواری را که در پی کنار زدن امیر مؤمنان از جانشینی پیامبر و رهبری امت، دامن‌گیر جامعه اسلامی خواهد شد، شرح داد. نیز آینده‌ای تاریک و فتنه‌های هولناکی را برای امت به‌دوراز امام راستین پیش‌بینی کرد. حضرت زینب (س) بعد از مادر بزرگوارشان بزرگ‌ترین مبلغ اسلام و عامل بقای اسلام ناب محمدی هشتد، ایشان راوی خطبه فدکیه هستند(1) حضرت زینب معلم زنان مدینه و از راویان حدیث بودند. پس از واقعه سرشار از عظمت عاشورا که تنها یک نیم روز به طول انجامید، تمامی مردان آل الله (به‌جز امامی بیمار) از میان رفتند، آل مروان بر این باور بود که چراغ اسلام را خاموش کرده و می‌تواند تفاسیر اموی از اسلام را جایگزین تفسیر نبوی کند؛ اما برخلاف تمامی پیش‌بینی‌ها، بانویی مصیبت‌دیده رهبری کاروان را به عهده گرفت، سخنان او در کوفه، توطئه ابن زیاد را خنثی کرد و کاروان اهل‌بیت را از اسرای خارجی به فرزندان پیامبر تغییر موقعیت داد و تلاش بنی امیه برای محو اسلام و خاندان پیامبر و بی‌تفاوتی مردم را آشکار کرد و موجب تشکیل قیام‌های متعدد به خون‌خواهی سیدالشهدا شد. سیاست‌های تبلیغی این بانوی بزرگ که مهم‌ترین آن‌ها خطبه‌های آتشین در دارالاماره کوفه و شام بود، حقانیت خاندان پیامبر را نه‌تنها در بین مردم که در بین سران قبایل عرب و سایر ادیان هم به اثبات رسانید و قاتلان اهل‌بیت را وادار کرد که برای ایشان مجلس عزاداری برگزار کنند و آنان را به مدینه بازگردانند. فاطمه دختر امام علی (ع) از دیگر مبلغان است، ایشان روایات زیادی را از امیرالمؤمنین و پیامبر نقل کرده‌اند و مرجع پاسخ‌گویی به سؤالات علمی بودند(2) پس‌ازاین سه بانوی بزرگوار، به نجمه خاتون عمه امام زمان و نقش حیاتی ایشان در تبلیغ و نشر مفاهیم مهدویت می‌توان اشاره کرد (3) این بانوی بزرگوار با استفاده از ادله قرآنی و رواییبه سؤالاتی که در باب امامت و علت غیبت مطرح می‌شد پاسخ دادند؛ آثار و اخبار منصوب به ایشان در حقیقت جوابیه‌ها، احتجاجات و اعتقادیه های شیعی است که محور اصلی آن‌ها مهدویت است(5). نقش جناب نجمه خاتون در تبلیغ مهدویت مانند نقش حضرت زینب (س) در تبلیغ و احیاء سنت رسول‌الله بعد از حادثه عاشورا است. «سوده» دختر عمار بن الاسک همدانی در عرصه سیاست و عزل حاکم ظالم و فاسد اموی، دختر حرث بن عبدالمطلب در مبارزه با حکومت اموی، «ام الخیر» در جریان جنگ صفین، «ام خالد» در عرصه روایت حدیث از پیامبر، امیمه دختر قیس بن ابی الصلت غفاری در جریان جنگ خیبر وزنان نابغه‌ای در عرصه شعر و ادب چون عمه رسول خدا (دختر عبدالمطلب)، «ام حکیمه» و «خنساء» از نوادگان امرالقیس که از قدرت کلام و استعدادهای ذاتی خود در تبلیغ اسلام بهره گرفتند، (6) نمونه‌های موفق دیگری از حضور زنان صدر اسلام در عرصه تبلیغ دین است.

در عصر حاضر، پدیده انقلاب اسلامی حضور زنان در عرصه تبلیغ دین را به‌کلی دگرگون ساخت. انقلاب اسلامی با شعار زنده کردن ارزش‌های ناب محمدی، نه‌تنها باعث ایجاد تحول روحی و فکری در زنان شد بلکه فضای مناسبی برای حضور بیشتر زنان در جامعه فراهم ساخت. بنیان‌گذار کبیر انقلاب با جمله معروف « در نظام اسلامی زن همان حقوقی را دارد که مرد دارد مانند « حق مالکیت، تحصیل، حق کار، حق رأی و...»(7) حضور زنان را در تمامی عرصه‌ها به‌خصوص عرصه تبلیغ دین اسلام که هدف غایی انقلاب اسلامی است مشروعیت بخشید و آن را عامل مصون ماندن ملت از آسیب‌ها و پیشبرد مقاصد اسلام دانست. (8) در جریان پیروزی انقلاب زنان در تظاهرات پیشگام‌تر از مردان بودند (9)در تکثیر پخش اعلامیه و نوارهای امام باهدف رساندن پیام امام و شناسایی حقایق دین فعال بودند (10)در مبارزات مسلحانه و. مشارکت داشتند. در 8 سال دفاع مقدس علاوه بر تمامی فعالیت‌های امدادی، پشتیبانی و شرکت در بسیج نظامی (11) در عرصه‌های تبلیغی نیز حضوری فعال داشتند، حضور در عرصه‌های تجلیل و تکریم مقام شهیدان و سرکشی به خانواده شهدا و اسرا، مقابله با شایعات و عوامل تخریب روحیه، مقابله با منافقان و ضدانقلاب‌ها، شرکت در تشییع پیکر شهیدان و محافل بزرگداشت یاد و خاطره آنان، ترویج فرهنگ صبر در مقابل شهادت، مجروحیت و اسارت عزیزان و تحمل دوری آنان برای خانواده رزمندگان، تقبل سهم تربیت مردان در قبال فرزندان، ترویج ازدواج آسان و آگاهانه باهدف پشتیبانی از انقلاب و زمینه‌سازی برای حضور بیشتر مردان در جبهه‌ها و تقویت روحیه آنان، پوشش دادن اخبار مربوط به جنگ در قالب انجام فعالیت‌های خبرنگاری و رسانه‌ای(12) نمونه‌ای از این فعالیت‌ها هستند. در دوران سازندگی، با توجه به بستری که انقلاب اسلامی برای زنان فراهم کرده بود و نیازی که جامعه به حضور زنان داشت، حضور زنان در تمامی عرصه‌ها بلاخص عرصه‌های تبلیغی بسیار مشهودتر شد. تربیت بیش از 80 هزار طلبه خواهر در حوزه‌های علمیه، تربیت تعداد زیادی مدرس قرآن کریم و مدرس معارف اسلامی در دانشگاه‌ها و پایگاه‌های بسیج و مساجد و تربیت بانوان اهل علم و فضل نمونه‌های کوچکی از این دستاوردها هستند.

اما شرایط و دگرگونی‌های اجتماعی ایجاب می‌کرد که میدان تبلیغ دین اندکی فراخ‌تر گردد و تبلیغ دین به عرصه‌های عمومی زندگی انسان مدرن وارد شود و از قالب‌های رسمی و مستقیم به قالب‌های غیررسمی و غیرمستقیم و شیوه‌های نوین حرکت کند. در عرصه‌های جدید تبلیغ، زنان به دلیل ویژگی‌ها و توانایی چون عاطفه‌ورزی، صبر (ع) و ارتباط‌گیری سریع‌تر با سایرین و ایفای نقش‌های مادری، همسری و مدیریت خانواده، قابلیت بیشتری برای فعالیت داشتند. در این شرایط عرصه‌های تبلیغ به‌جای آن‌که تنها محدود به وعظ، منبر، سخنرانی، تألیف کتاب و هیئت‌های عزاداری باشد، مبتنی بر شیوه‌های پدیدارشناسانه و در عرصه‌هایی چون فضای مجازی است؛ و با توجه به این‌که طبق نتایج حاصل از پژوهش متعدد  زنان بیشتر در فضای مجازی حضور دارند و اوقات فراغت بیشتری دارند،  مناسب‌ترین گروه برای فعالیت بلیغی در عرصه‌های نوین تبلیغ دین هستند. زنان در شرایط جدید یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های اجتماعی و کنشگرانی فعال هستند که برای تبلیغ دین تنها به شیوه‌های رسمی و سازمان‌یافته متکی نیستند و با توجه به ویژگی‌های خاصی که خداوند در اختیار آنان نهاده است و توانمندی‌هایی که در بستر انقلاب اسلامی کسب کرده‌اند این توانایی رادارند که تبلیغ دین را به عرصه‌های عمومی مانند، خانواده، دوستان، گروه ه دوستان و محیط‌های کاری و. تسری دهند و در شیوه تبلیغ دین به پیامبر اکرم (ص) تأسی کنیم که تبلیغ دین را از حوزه خانواده و اطرافیان آغاز کردند.

پی نوشت :

1- بهشتی، احمد، (1386) زنان نامدار در قرآن و حدیث، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ص51

2- ابن سعد، محمد، 1374، طبقات الکبری، دار صادر، ج5، ص476

3- نوری، میرزا حسن، (1414) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، البیت (عربی)،

4- بحرانی، هاشم، (1321)، مدینة المعاجر، المعارف السلامیة

5- کورانی، علی (1319)، معجم الحادیث المام المهدی، قم، معارف السلامیة

6- جوادی آملی، عبدالله (1381) زن در آینه جمال و جلال، تهران، نشر اسراء

7- موسوی الخمینی، روح الله (1385)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ص ج5،ص 216

8- موسوی الخمینی، روح الله (1385)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ج13،  ص128

9- همان منبع ؛ ج7، ص339

10- فاضلی بیارجمندی، احمد، (1381) نقش زنان در زمان امام علی، قم، میثم تمار، ص271

11 -مصفا، نسرین (1371) نقش مشارکت سیاسی در توانمندسازی زنان، فصلنامه سیاست خارجی، سال ۸، شماره ۳، ۱۳۷۳، ص ۱۲۷

12 - مافی، پروانه (۱۳۸۲)، مشارکت سیاسی زنان در ایران، مجله ندا، شماره ۴۰ و ۳۹، ص ۶۶