به گزارش پیام خانواده، زهره سعیدی: این روزها همه جا صحبت از تصویب طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در شورای نگهبان است که حامیان ومنتقدانی نیز به فراخور طرح دارد. در این طرح مفاد زیادی از جمله در زمینه ناباروری، حمایت از زوج های جوان برای فرزندآوری، تحت پوشش بیمه قرار گرفتن زوجین نابارور و هزینه های درمانی، غربالگری و ... به چشم می خورد که حال باید دید تا چه اندازه در آینده به اجرا خواهد رسید.

در زمینه این طرح دکتر شهیده جهانیان، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و متخصص بهداشت باروری با موضوع غربالگری و به گفت وگو نشستیم که در ادامه می خوانید:

*خانم دکتر قبل از اینکه به مبحث غربالگری و موضوعیت آن در طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده بپردازیم، در ارتباط با سقط جنین مردم خیلی اطلاعات زیادی ندارند به ویژه اینکه اطلاعات اشتباه و حواشی هم زیاد در فضاهای مجازی دیده و شنیده می شود، در این زمینه برای‌مان توضیح بفرمایید؟

قانون سقط درمانی از سال 1384 تصویب شد، ما در ایران فقط یک نوع سقط به نام مدیکال سقط داریم که با تشخیص سه پزشک متخصص و با تأیید رسمی پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین به علل پزشکی از جمله عقب افتادگی و ناقص الخلقگی جنین که باعث حرج مادر یا بیماری قطعی که تهدید جانی ایجاد برای مادر می کند، پیش از چهار ماهگی جنین مجاز می شود.

*آیا آمار رسمی از میزان سقط جنین توسط پزشکان به صورت قانونی وجود دارد و چند درصد سقط هایی که تجویز می شوند، قانونی و ضروری هستند؟

براساس گزارش های غیررسمی که سالیانه از مناطق مختلف ارائه شده، بین 450 تا 600 هزار سقط قانونی و غیر قانونی در ایران عنوان شده اما همچنان هیچ مستند رسمی از آمار سقط ایران نداریم که در برخی موارد یک دوم یا یک سوم آمار تولد گزارش شده، اما در این زمینه نه مستندی و نه نظارتی هم موجود نیست و  بهرحال یک بحران در وزارت بهداشت و کشور محسوب می شود که می بایست برای آن تدبیری اندیشیده شود.

در طرح جوانی جمعیت نقطه نظراتی در این زمینه مطرح شده که در آینده هم می بایست با دستورالعمل های مشخصی ابلاغ و ریل گذاری شود. در گزارش هایی از برخی مسئولان عدد و رقم هایی اعلام شده اما هیچ کدام دقیق نیستند، آمار دقیق قطعا چیزی بیش از اینهاست . در این زمینه الان قانون وجود دارد و با اجرای درست آن می توانیم تعداد سقط را کاهش داده و از این تعداد سقط های غیر قانونی که عوارض و تبعات زیاد هم دارد و سلامت مادران را به خطر می اندازد، جلوگیری کنیم.

معاون آموزشی وزیر بهداشت وقت سال 96 در مصاحبه ای اعلام کرد که سالیانه بین 300 تا 500 هزار سقط  غیر قانونی در کشور انجام می شود، یعنی دست کم روزانه هزار جنین در کشور ما کشته می شوند که کمتر از ده مورد آن قانونی است. این آمار در حالیکه است که با آمار واقعی بسیار تفاوت دارد. اگر آمار هزار سقط را بپذیریم، آمار سقط ها یک سوم تولد و بیست برابر تلفات سوانح جاده ای است. پس با این گزارش خواستم وضعیت وخیمی که در این زمینه در کشور وجود دارد را خواستم مطرح کنم که می بایست تدبیری برای آن اندیشیده می شد.

*نقش غربالگری و آمینوسنتز در آمار سقط جنین به چه صورت است. آیا این آزمایش ها در ایران به درستی انجام می شود؟

این خیلی بحث مهم و تخصصی و چالشی در این مقطع در  کشور ما است و من این مبحث را با سقط های جنین قانونی و غیر قانونی گره می زنم . شیوه نامه غربالگری در  سال 92 به صورت روش های پیشنهادی غربالگری از جانب اداره سلامت مادران دفتر جمعیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ابلاغ شد که در آن چارچوب استاندارهایی هم درباره تست غربالگری و لزوم انجام پیشنهاد آن توسط ماما و پزشک ارائه دهنده خدمت مراقبت بارداری به مادران باردار پرداخت و همان زمان ابعادش مشخص شد.

هدف از غربالگری به طور خاص، غربالگری سندروم داون با هدف ارتقای سطح سلامت جنین به وسیله جلوگیری از تولد نوزادان مبتلا سندروم داون در مراقبت های اولیه از زنان باردار در نظام کشور ادغام شد. من تآکید میکنم که تست غربالگری سندروم داون در نظام سلامت کشور ادغام شده بود و همان زمان هم با چالش ها و اعتراضات زیادی روبه روشد که به گوش مسئولان هم رسید.

پیش از ورود به این مبحثی که گفتید، این را باید اشاره کنم که هر نوع تست غربالگری در جمعیت باید به صورت هزینه اثربخشی خوب تبیین شود و هر نوع تست برای گروه های در معرض خطر و بدون تحمیل هزینه قابل توجه و اختیاری و با لحاظ کردن کنترل و نظارت دقیق و مستمر صورت بگیرد. اینها ویژگی های انجام تست  غربالگری در تمام دنیا است که رفرنس هایش نیز موجود است.

بنابراین تست های غربالگری در کشورهای پیشرفته مثل انگلیس، کانادا، هلند و فرانسه کاملا اختیاری و رایگان و با مسئولیت سیستم های بهداشتی پزشکی انجام می شود. با این حال در این کشورها غربالگری به ندرت برای همه بخش های یک جمعیت انجام می شود چون این تست ها نتایج مثبت و منفی کاذب اجتناب ناپذیر دارد که پتانسیل آسیب زدن به افراد را هم دارد.

برنامه غربالگری به جای اینکه تمام جامعه را تحت پوشش قرار دهد باید گروه های خاص را تحت نظر قرار دهد. تست های غربالگری در ایران اولا به طور معمول تحت پوشش بیمه های پایه نیست البته با آمدن طرح تعالی جمعیت این موارد دقیق بیان شده، تا این زمان از نظر مالی هزینه ها را خود خانواده ها تقبل می کردند و به طور روتین هم برای تمام زنان باردار ایرانی توصیه می شد، بنابراین به خاطر گستردگی توصیه و انجام آن و لزوم ارزیابی ابعاد مختلف و ...،

در مطالعات در ایران پوشش 94.5   درصد در کل کشور ارزیابی و موارد مثبت کاذب آن ـ یعنی این تست ها به اشتباه بچه سالم را به صورت ناهنجاری کروموزومی از جمله سندروم داون تشخیص دادن ـ یعنی بین 15.5 تا 16 و در کل کشور چیزی حدود 12.5 درصد گزارش شده که البته آمارها متنوع هم هستند. نکته قابل توجه، اهمیت وجود موارد مثبت کاذب است که منجر به قتل جنین های سالم می شود. این آمار و ارقامی که مطرح کردم در جمعیت با پوشش 94.5 درصد بسیار وحشتناک و خطرناک است.

میانگین سن بارداری در کشور ما 29 سال است. کشورهای توسعه یافته در گروه های پرخطر فقط تست های غربالگری را انجام می دهند، یعنی تست غربالگری در کشوهای مختلف در سنین 35 تا 40 سال و بالاتر با احترام به حق انتخاب زنان انجام می شود. این پوشش در کشورهای پیشرفته مثل هلند و سوئد 33 درصد مادران باردار است. مردم می بایست نسبت به این گزارش ها و عدد و رقم ها اقناع شوند تا این بازبینی که در طرح جوانی جمعیت صورت گرفته، مستندبودن و علمی بودنش مشخص تر شود.

*حال بپردازیم به طرح جوانی جمعیت و بحث غربالگری به چه صورت این بند در نظر گرفته شده است؟

تست های که به صورت مشخص برای غربالگری خانم های باردار از سه دسته خارج نیستند یا مربوط به جنین های سندروم داونی هستند که در این پروژه غربالگری کشف و قانونی کشف می شدند یا سقط های ناشی از عوارض تست های تهاجمی مثل آمینوسنتز یا همان نمونه برداری پرزهای جفتی یا سقط های غیرقانونی است.

درخصوص میزان و علت سقط های جنین سالم ناشی از غربالگری می توانیم اینطور بگوییم که یک دسته مربوط به سقط های یاتروژنیک ناشی از پروسیجرهای تشخیصی هستند که من از ذکر اعداد و ارقام صرف نظر می کنم که رقم هایش متفاوت است.  تعداد جنین های ناشی از این دسته سقط ها بسیار قابل توجه هستند و در آن پوشش همگانی بسیار زیاند.

به همین دلیل در این طرح اصلاح روش های غربالگری در بندها دیده شده، شامل اصلاح روش های غربالگری، تشخیصی و عملکرد مورد استفاده مادر و جنین در جهت حفظ آنها و منتفی کردن احتمال خطر برای آنها و به استاندارد و به روز رساندن مقادیر مثبت و منفی نتایج آزمایشگاه ها و تصویربرداری ها با رعایت شاخص های به روز و علمی و تعیین مسئولیت تجویز کننده و انجام دهنده خدمت و تعیین آیین نامه های تصدیق مراکز تصویربرداری که در  واقع عامل آزمایش و تصویربرداری مجاز غربالگری جنین هستند، با رعایت شاخص های مطرح شده و با تبیین نحوه ارزشیابی منظم آنها و چگونگی پاسخگویی آنها، این موارد در طرح با دقت و دقیق همه ریل گذاری شده است.

دسته دوم سقط های القایی اند که بخش قابل توجهی اینها هستند که مسائل مالی و اضطراب های خانم را وارد مرحله غربالگری دیگر نمی کند، چون هزینه و استرسی که خانواده ها وارد و اینها خودسرانه دست به سقط می زنند و اینها هم خیلی زیاد است و این موارد در آینده با پیاده سازی دقیق طرح جوانی جمعیت می بایست انجام شود.

درهرحال غربالگری اگر به معنای انجام آن برای همه باشد چرا چنین تست هایی مثل تست سرطان دهانه رحم و پستان انجام نمی شود؟ الحمدلله در این مقطع کنونی و با تصویب این طرح انشالا ابعاد مختلف طرح قانونی مصوب شده ودر قالب دستورالعمل های مشخص اجرایی شود و فقط انجام غربالگری در موارد تشخیص پزشک متخصص و اختیاری صورت بگیرد و افق جدیدی به روی مسئله غربالگری در کشور باز شود و واقعا هم در این مقطع زمان آن رسیده طرحی که از سالیان سال پیش پایش شده و چنین گزارش هایی هم شده، بازبینی دقیق شود و به خوبی به اجرا برسد. انشالا چالش های غربالگری در موارد مختلف نقطه شروعی در این طرح لحاظ و بتوانیم این موارد را به سرعت و دقت همه ابعادش را در کشور پیاده کنیم.

*خانم دکتر یک مبحث دیگر هم فرهنگ سازی مربوط به باروری بانوان است در خیلی بیمارستان ها الان با خانم های جوان و سنین پایین که باردار هستند  و بچه دار می شوند، نوع رفتار و نگاهی که می شود، مناسب نیست. در این زمینه نظر شما چیست؟

این روزها فرزندآوری و پیری جمعیت و پنجره جمعیتی که رو به بسته شدن هست از واژه های پرتکراری است که پرداختن به آنها یک عزم جدی در همه قسمت ها و سطوح می طلبد. باید در زیرمجموعه های متفاوت راهکارهای عملیاتی، متوازن و به هنگام طراحی شود تا سهم هر کدام از زیرمجموعه هایی که مسئولیت تأمین این امر مهم را دارند، مشخص شود.

در این بین سهم سیستم آموزشی مرتبط با امر زایمان هم یکی از موارد با اهمیت است و یکی از سوالات این است که چقدر این سیستم برای بحث فرزندآوری و جمعیت مهیا است و چقدر این سیستم مطابق نیازهای زنان ما در هنگامه زایمان است. آنچه که ما از بررسی های میدانی و در بالین شاهد آن هستیم محیط های آموزشی که منظور همان بیمارستان های آموزشی هستند، جایگاه برخورد با مادری که ولی نعمت جامعه تلقی می شود، خوب تبیین نشده است.

در سایه همین نپرداختن ها به جایگاه خوب مادر، می بینیم که در محیط های آموزشی آن احترام و تکریم مادر یک حلقه مفقوده و موردی است که در آن جاها مغفول واقع شده است. شاید ما یادمان رفته که اتاق زایمان مکان مقدسی است که ما قرار است در آن نظاره گر تولد باشیم . اتاق زایمان جایی است که انگار خدا قرار است مشیتش را برای به وجود آمدن انسان دیگر تعلق دهد.

در اتاق زایمان ما نه با مریض و نه ارباب رجوع مواجهیم با یک مادر مواجهیم که قرار است ساعاتی آنجا باشد. در واقع کادر درمان باید حس کنند که توفیق پیدا کردند با از خود گذشتگی برای جامعه قدمی بردارند. در این بحث روی صحبتم بیشتر با بیمارستان های آموزشی است که کانون  پرورش ارائه خدمات در تمام سطوح، مامایی و تخصص زنان است. در این محیط ها باید عظمت جایگاه مادر نهادینه برای آموزشگیر ها شود.

احترامی که مادران مظلوم جامعه ما به شدت در این محیط ها محرومند. احترام در بیمارستان ها نباید به صورت فردی باشد اینکه یک فرد و متخصص زنانی صرفا به واسطح مولفه های تربیتی خود انتخاب می کند که در آن محیط به احترام و تکریم مادران بپردازد این امر می بایست به دانشجویان از همان زمان آموزش نهادینه شود و محیط باید خوش آمدگو برای مادر در بخش زایمان باشد.

باید تمام مراحل از ورود مادر تا زمانی که مادر و نوزاد از بیمارستان مرخص شوند، طوری باشد که لحظه لحظه آن خاطره خوبی برای مادر و تداعی گر خوشحالی برای مادران باشد نه اینکه یک مادر بی پناه که جز آن ماما و متخصص و پرستارها فکر نکند که وارد میدان جنگ شده است بهرحال آن مادر نباید لطمه از کادر درمان بخورد.

باید قدری فراتر فکر کنیم در میان کادر بهداشت و درمان احترام به زنی که تصمیم به مادر شدن گرفته، نهادینه باید شود مادری که علی رغم همه فشارها که در سیستم بهداشت و درمانی و جامعه به او به سمت نداشتن فرزند و سقط فشار می آورد و چیزهای دیگر، تصمیم به دنیا آوردن فرزندش بگیرد.

باید به تصمیم مادری که در حال درد کشیدن دارد و درخواست راه رفتن دارد، احترام بگذاریم و اینکه او انتظار دارد همراه او کنارش باشد و خیلی هم نرمال است باید به تصمیم خلقت برای مادر شدن یک زن احترام بگذاریم. شاید این کلمه من در سیستم آموزشی بهتر درک شود نه اینکه با انواع ملامت های کلامی و رفتاری آن مادر را در بیمارستان ها آزرده خاطر کنیم

باید به تصمیم زن جوانی که در سن پایین خواسته بچه دار شود، احترام بگذاریم و او را در مرکز درمانی ملامت نکنیم. من از انتخاب تک تک این کلیدواژه ها که در جامعه ما هم بار معنایی و رسانه ای دارد، تعمدا استفاده می کنم چون متاسفانه ما شاهد قضاوت کردن کادر درمان در مواردی هستیم مثل مادری که در سن پایین مراجعه کرده با انواع شماتت ها و سوالات و چیزهایی که اصلا شاید ما در جایگاهی نباشیم که به آنها بپردازیم، سوال می شود و او را تحت فشار می گذارند.

ما باید احترام به مادر را در تمام اجزا سیستم بهداشت و درمان و آموزش کشور نهادینه کنیم. ما قبل از پرداختن به دانشجو و مقابله با مسائلی که حین زایمان پیش می آید که مثلا زایمان سختی وجود دارد قبل از هر آموزشی باید به او یاد دهیم که زایمان امری طبیعی و فیزیولوژیکی است و فقط لازم است که با آن همراه شویم همین باعث می شود که انواع تداخل ها و دست کارهایی که به وفور در بلوک های زایمان اتفاق می افتد، جلوگیری شود.

تصمیم به انجام سزارین بزرگترین مانع در مقابل فرزندآوری است چر اکه وجود یک زن با همه عوارض مربوط به سزارین را دربردارد چراکه مشکلاتش باعث می شود احتمال فرزندآوری زنان کمتر شود. دلسوزان کادر درمان به شدت نگران موضوع فرزندآوری هستند چند بار می توانند سزارین را به زنی که چند بار سزارین شده ، توصیه کنند.

یکی از مهمترین ارکان فرزندآوری از دید متخصصین سلامت باروری و مامایی ترویج زایمان فیزیولوژیک است که یکی از ارکان آن ارتقا منزلت رشته هایی است که با این امر مرتبطند از جمله مامایی.

چرا باید موضوع زایمان فیزیولوژیک یک امر لاکچری شود و بیمارستان های آموزشی ما جایگاهی باشند تا این فرهنگ را نهادینه کند. من در انتها تمام موضوعاتی که عنوان کردم نگرانی هایی است که نپرداختن به آن از منظر متفاوتی به موضوع فرزندآوری نگاه می کند که شاید به دلیل تخصصی بودن موضوع فقط مادران و همراهان ما شاهد یک سری ناملایمات و توهین هایی بودند که از طریق خود همکاران ما در آن قسمت ها اعمال شده و شاید جبران این امر برای فردا دیر باشد.

خانم های ما که الان در دهه های شصت و هفتاد و هشتاد مراجعه می کنند با مادران ما در نسل های قبل متفاوت هستند و شاید دیدن این ناملایمات برای این دهه های سنی که فرزندآوری و مادری برایشان الان بیشتر اتفاق می افتد، حتی شاهد یک مورد باعث می شود نسبت به تصمیم فرزندآوری دچار ابهام شوند و جدا حل این مسئله به شکل بنیادین باید دغدغه باشد که هم سیاست گذاران و مسئولان دلسوز حتما در دستور کارشان قرار بگیرد. امیدوارم بتوانیم یک فضای مطلوبی را در آینده  نزدیک در بیمارستان ها شاهد باشیم و همان محیط بیمارستان خودش محیط خوبی برای ترغیب امر فرزندآوری و تکرار تجربه مادر شدن برای مادران ما باشد.

انتهای پیام/