به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ بحران‌های محیط زیستی امروز به یکی از جدی‌ترین چالش‌های جوامع انسانی تبدیل شده است. تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آب، افزایش تولید پسماند، و مصرف بی‌رویه انرژی، مسائلی هستند که نه تنها سلامت محیط زیست، بلکه کیفیت زندگی نسل‌های آینده را تهدید می‌کنند. در چنین شرایطی، نقش آموزش و فرهنگ‌سازی در اصلاح الگوهای رفتاری جامعه بیش از پیش اهمیت یافته است.
کارشناسان معتقدند که موفقیت در حفاظت از محیط زیست، تنها از مسیر قوانین و سیاست‌های کلان امکان‌پذیر نیست، بلکه باید از سطح خانواده‌ها آغاز شود. خانواده‌ها به‌عنوان کوچک‌ترین واحد اجتماعی، نقشی کلیدی در شکل‌دهی به عادات و رفتارهای پایدار دارند. در این میان، جایگاه زنان به دلیل مسئولیت‌های تربیتی و آموزشی درون خانواده، اهمیتی مضاعف پیدا می‌کند.
آمارها نشان می‌دهد که حضور زنان در عرصه‌های آموزش عالی روزبه‌روز در حال افزایش است. این مسئله فرصت ارزشمندی را فراهم می‌آورد تا ارتقای دانش و آگاهی بانوان به عاملی تأثیرگذار در فرهنگ‌سازی محیط زیستی تبدیل شود. تجربه‌های گذشته نیز نشان داده است که هرگاه زنان در برنامه‌های آموزشی مرتبط با مدیریت منابع طبیعی، پسماند یا مصرف انرژی مشارکت کرده‌اند، نتایج چشمگیر و پایداری حاصل شده است.
از این رو، بررسی نقش زنان در فرهنگ‌سازی محیط زیستی و راهکارهای توانمندسازی آنان، میتواند چشم‌انداز روشنی برای بهبود شرایط کنونی و تضمین آینده‌ای پایدارتر فراهم آورد.
زنان؛ پیشگامان واقعی فرهنگ‌سازی محیط زیستی
صدیقه ترابی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست/تربیت نسل از مادر آغاز می‌شود و از همین رو، افزایش سطح آگاهی بانوان درباره مسائل محیط زیستی، تأثیر قابل توجهی بر روند آموزش نسل‌های آینده خواهد داشت.
وی افزود: با توجه به اینکه درصد بالایی از ورودی‌های دانشگاه‌ها را زنان تشکیل می‌دهند، یکی از مهم‌ترین پیامدهای این حضور، ارتقای سطح آموزش و دانش بانوان است. در نتیجه می‌توان انتظار داشت که نسل آینده در زمینه‌های فرهنگی و زیست محیطی با شرایط مطلوب‌تری پرورش یابد. با این حال، لازم است پیش از آنکه انتظار نقش‌آفرینی مستقیم زنان در حوزه محیط زیست وجود داشته باشد، بر آموزش و ارتقای دانش آنان تأکید شود.
ترابی با تاکید بر اینکه نمونه‌ای از این آموزش‌ها میتواند به موضوع مدیریت پسماند مربوط باشد اظهار کرد: کاهش و تفکیک پسماند، بهینه‌سازی مصرف انرژی، اصلاح الگوهای مصرف آب و استفاده مجدد از منابع، از جمله اقداماتی است که در واحد خانواده قابل پیاده‌سازی است. به عنوان مثال، بازگرداندن آب مصرف‌شده در یک بخش برای استفاده در بخش دیگر یا مدیریت مصرف انرژی در خانه، از مواردی است که میتواند آموزش داده شود. برای این منظور، الگوهایی باید تدوین و تولید شوند. تجربه وزارت نیرو در زمینه مدیریت مصرف آب نشان داده است که برگزاری دوره‌های آموزشی مداوم برای زنان، چه کارمند و چه خانه‌دار، تأثیرات مثبتی به همراه داشته است.
توانمندسازی زنان، کلید موفقیت طرح‌های محیط زیستی در کشور
وی همچنین گفت: زنان می‌توانند به‌عنوان یکی از مخاطبان اصلی در کاهش اثرات زیست‌محیطی نقش ایفا کنند؛ چرا که بسیاری از این اقدامات از واحد خانواده آغاز می‌شود. البته تحقق این امر نیازمند برنامه‌ریزی و تلاش گسترده در زمینه آگاهی‌رسانی و آموزش است. به گفته کارشناسان، هرگاه این آموزش‌ها و ارتقای دانش به‌طور جدی انجام گرفته، نتایج مثبت آن نیز مشاهده شده است.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با اشاره به لزوم توانمندسازی زنان برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی بیان کرد: هر دستگاه باید بر اساس شرح وظایف خود عمل کند. به عنوان نمونه، سازمان حفاظت محیط زیست از طریق معاونت آموزش و مشارکت‌های مردمی اقداماتی را در این خصوص دنبال می‌کند. هرچند پاسخ دقیق‌تر به این پرسش که آیا برنامه مشخصی در این زمینه وجود دارد یا خیر، بر عهده مسئولان مربوطه همچون معاونت آموزش و مشارکت‌های مردمی است. با این حال، تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد که طرح‌هایی همچون «ماپ» در شمال کشور اجرا شده که طی آن به خانوارها آموزش داده شد چگونه پسماندهای خود را تفکیک کنند و حتی در منزل به تولید کمپوست بپردازند.
ترابی در پایان تاکید کرد: در مجموع، هرچند سازمان حفاظت محیط زیست وظایف مشخصی در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی دارد، اما به نظر می‌رسد وزارت نیرو باید تمرکز و تلاش بیشتری در این حوزه به‌ویژه در زمینه مدیریت مصرف آب و انرژی داشته باشد.
داشتن زمین سبز در آینده در دستان مادران است
در مجموع، بسیاری بر این باورند که زنان می‌توانند نقش کلیدی در فرهنگ‌سازی محیط زیستی ایفا کنند. ارتقای آگاهی و آموزش بانوان، به ویژه در زمینه مدیریت پسماند، مصرف آب و انرژی، نه تنها تأثیر مستقیم بر رفتارهای خانوادگی دارد، بلکه نسل‌های آینده را نیز با سطح بالاتری از دانش و فرهنگ زیست‌محیطی پرورش می‌دهد. تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد که آموزش مستمر و برنامه‌ریزی دقیق برای توانمندسازی زنان، میتواند نتایج ملموس و پایداری در کاهش اثرات زیست‌محیطی به همراه داشته باشد. به این ترتیب، خانه‌ها و زنان، به‌عنوان اولین و مهم‌ترین حلقه در زنجیره حفاظت از محیط زیست، نقش‌آفرینی می‌کنند و سیاستگذاران نیز باید با برنامه‌ریزی و تمرکز بیشتر، این مسیر را حمایت کنند.