به گزارش پیام خانواده، هر چه بیشتر به سال های پایانی سند چشم انداز بیست ساله کشور و لزوم توسعه پایدار و دانایی محور نزدیک می شویم، باید بیش از گذشته بر توسعه و استفاده از توانمندی های فکری و پژوهشی نخبگان و صاحبنظران متمرکز شویم. برنامه چشم انداز ایران ۱۴۰۴ و ایران پس از آن، به واسطه کلان نگری، همه جانبه نگری و درک نیازهای مادی و معنوی جامعه ایران، نیاز به شیوه ای از تفکر خاص دارد که تأمین کننده اهداف بلند مدت در نظر گرفته شده برای جامعه باشد. تفکر راهبردی که محور اصلی حرکت رو به جلو و تغییرات بنیادین جامعه به شمار می‌رود به واسطه چهارچوب و قاعده فکری مختص خود شیوه مناسبی است که چگونگی رسیدن به اهداف راهبردی را مهیا می‌سازد.
حرکت از وضع موجود و حصول به وضع مطلوب در هر جامعه ای (نهاد، سازمان و یا یک کشور) مستلزم داشتن برنامه، مشخص کردن اولویت ها، تعیین مسیرهای مطلوب و کارآمد و نهایتاً در اختیار داشتن ابزار های مادی و معنوی مورد نیاز است. مسلماً در صورت فقدان هر یک از این عوامل نه تنها هیچ گونه حرکت و تحولی صورت نخواهد گرفت، بلکه اصلاً نباید انتظار بهبود وضع موجود را داشت.
در سال های اخیر برنامه‌های کلان و سیاست گذاری های کلی نیز تا حدودی با نگاهی ویژه به عرصه سیاست و توسعه سیاسی به مرحله اجرا درآمد. البته در کنار عدم جامع نگری سه برنامه نخست توسعه، یکی از نقصان های اصلی آنها این بود که شناخت و نگاه دقیقی نسبت به محیط پیرامون (حداقل کشورهای منطقه) نداشتند و برنامه های توسعه عمدتاً با محوریت شرایط محتمل داخلی طراحی و تدوین گردیده و به مرحله اجرا درآمدند.
با تجربیات کسب شده از سه برنامه پنج ساله، همه جانبه نگری و تعیین یک قله مشخص برای تحقق امر توسعه ملی در سال ۱۳۸۳ و همزمان با ابلاغ سند چشم انداز ایران ۱۴۰۴ به منصه ظهور رسید.
لذا با توجه به موضوع ضرورت اندیشه ورزی در افق پیشرفت ایران، در این یادداشت بررسی چیستی و ماهیت ابعاد سند چشم انداز بیست ساله مورد نظر نیست، بلکه توجه و تأکید به نقش بینش و تفکر راهبردی در هدایت نهادها و سازمان ها جهت نیل به تحقق اهداف سند چشم انداز ایران ۱۴۰۴ و ایران پس از آن است. به عبارت دیگر، تفکر، برای تحقق اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و همین طور نظامی سند چشم انداز مناسب و کارآمدتر است.
حال با توجه به جدید و نو ظهور بودن موضوع اندیشه ورزی در جمهوری اسلامی ایران و تأکید فراوان بر تأسیس و ایجاد اتاق فکر برای هر سازمانی، در آینده باید امیدوار بود که شاهد گسترش واهمیت جایگاه ویژه آن در خلال اتخاذ تصمیم ها باشیم؛ زیرا امروزه در جمهوری اسلامی ایران هر سازمانی درصدد آن است که با اهمیت یافتن اندیشه ورزی در سطح بین المللی، در ساختار و رأس هرم خود به موضوع ایده، تفکر و بدنه های دانش در جهت پیشبرد سیاست های خود، به ایجاد کانون اندیشه ورزی اهمیت فراوان داده و در روند تأسیس آن تسریع کند. چنانچه در جمهوری اسلامی ایران حمایت جدی از ایجاد کانون های اندیشه ورزی به عمل آید تا بتواند بودجه ای مستقل در اختیار داشته باشد و با قائل شدن مزایا برای کارشناسانی که قرار است در این مراکز، ایده ارائه دهند و نهایتا ایده های مذکور به مرحله اجرا در آید، می‌تواند یک چشم انداز آرام توأم با منافع ملی را برای دست اندرکاران تصمیم گیری به ارمغان آورد و همگام با سایر کشورها توانمندی خود را در بهره وری نظام به اثبات برساند.
حال با توجه به نو ظهور بودن موضوع اندیشه ورزی در جمهوری اسلامی ایران و تأکید فراوان بر تأسیس و مراکز اندیشه ورزی برای هر سازمانی، در آینده شاهد گسترش واهمیت جایگاه ویژه آن در خلال اتخاذ تصمیم ها خواهیم بود. زیرا امروزه در جمهوری اسلامی ایران همانطور که گفته شد، هر سازمانی درصدد آن است که با اهمیت یافتن اتاق فکر در سطح بین المللی، در ساختار و رأس هرم خود به موضوع ایده، تفکر و بدنه های دانش در جهت پیشبرد سیاست های خود، به ایجاد اتاق فکر اهمیت فراوان داده و در روند تأسیس آن تسریع کند.
اندیشکده ها و موسسات مطالعاتی در جمهوری اسلامی ایران غالبا تحت نظر نیروهای مسلح، مجامع مطالعاتی و یا مراکز علمی پژوهشی و یا در برخی دیگر تحت نظر سایر نهادها می باشد. این اندیشکده ها که هریک دارای خط مشی و سیاست راهبردی جداگانه ای می‌باشند بر اساس پروژه های ایجادی و یا سفارشی به سلسله مراتب خود سرویس ارائه می‌دهند.
ناگفته نماند که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی اتاق فکر در ایران بصورت گروه های نخبه و تحصیلکرده خارجی فعالیت می‌کردند، اما امروزه موضوع مذکور به لحاظ ادبی تبدیل به اتاق فکر(مراکز اندیشه ورزی) شده، که در قالب ایده های جدید و در راستای منافع جمهوری اسلامی ایران تصمیم سازی و تصمیم گیری می‌کنند.
با توجه به نو ظهور بودن مراکز اندیشه ورزی در جمهوری اسلامی ایران، این گروه ها می‌توانند با تمرکز بر روی موضوعات ویژه، مشکل سیستم های مدیریتی و سیاست گذاری را در قالب دیپلماسی برطرف کنند که این موضوع در پژوهشی با عنوان نقش اندیشه ورزی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تنظیم شده است.
در پایان گفتنی است، امروزه کانون های تفکر به طیف وسیعی از مسائل مختلف جامعه می‌پردازند به گونه ای که در کشورمان امید است تا سازمان ها برای خود به صورت مجزا مراکز اندیشه ورزی تشکیل دهند.
نویسنده: سید محمود کمال آرا ، نویسنده، پژوهشگر و عضو هیئت موسس خانواده بزرگ مدیریت بحران کشور