سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۹ تخمین زده که آلودگی هوای آزاد و داخلی در مناطق شهری و روستایی سالیانه منجر به بیش از هفت میلیون مرگ زودرس در سال می‌شود؛ به طور میانگین حدود ۵۴ درصد از مرگ‌های زودرس مربوط به آلودگی هوا در فضای باز به دلیل بیماری ایست قلبی و سکته مغزی است همچنین هفت درصد از مرگ و میر ناشی از سرطان ریه و ۱۹ درصد از مرگ و میر به علت بیماری مزمن انسدادی ریوی است.

در میان پنج آلاینده اصلی هوای کلانشهرها در ایران شامل مونوکسید کربن، دی اکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون و ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون، سالهاست که ذرات ریز معلق کوچکتر از ۲.۵ مهمترین آلاینده هواست.

برخی از کارشناسان سلامت بر این باورند که گسترش شهرنشینی، افزایش جمعیت، رشد بخش‌های صنعتی، حمل و نقل و الگوهای مصرف نامناسب، نگرانی‌ها را نسبت به تشدید آلودگی هوا افزایش داده که این آلودگی‌ها تاثیرات نامطلوبی بر سلامتی، رفاه و بهره‌وری جامعه دارد.

به طور مثال در شهر تهران به طور میانگین مرگ سه هزار و ۷۵۱ نفر به دلیل مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM۲.۵ در سال ۱۳۹۹ بوده و نتایج نشان می‌دهد که به طور میانگین مرگ و میر به دلیل به ذرات معلق در کشور در سال ۱۳۹۹ برابر با ۵۱.۷ درصد بوده و این موضوع در شهرهایی مانند اهواز، زابل، خرم آباد، اصفهان و دزفول که با پدیده گرد و غبار درگیر هستند بالاتر از میانگین کشوری است.

نتایج مطالعات کشوری رئیس اداره اقلیم و هوای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد که به طور میانگین مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق در کشور ۱۹.۱۱ درصد بوده که این موضوع در شهرهایی مانند اهواز، زابل، خرم آباد، اصفهان بالاتر از میانگین کشوری است.

آخرین مطالعات کشوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که در سال ۱۴۰۰ انجام شد، نشان می‌دهد میانگین غلظت ذرات معلق PM۲.۵ در ۲۷ شهر ایران بیش از ۶ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت ( پنج میکروگرم در مترمکعب) و بیش از ۲.۵ برابر استاندارد ملی ( ۱۲ میکروگرم در مترمکعب) بوده است.

مشهد و تهران بیشترین روزهای آلوده به غلظت روزانه ذرات معلق PM۲.۵ را در سال ۱۴۰۰ گذراندند

همچنین در سال ۱۴۰۰ به طور میانگین ۲۴۲ روز میانگین غلظت روزانه ذرات معلق PM۲.۵ در ۲۷ شهر بالاتر از رهنمود روزانه سازمان جهانی بهداشت (۱۵ میکروگرم در متر مکعب) است که بالاترین تعداد روزها مربوط به مشهد با ۳۵۷ روز در سال ۱۴۰۰ بوده است. در شهر تهران نیز ۳۵۵ روز میانگین غلظت روزانه ذرات معلق PM۲.۵ بالاتر از رهنمود روزانه سازمان جهانی بهداشت بوده است.

سال ۱۴۰۰ در شهرهای مورد مطالعه کشور تقریبا ۱۶.۷ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا ذرات معلق PM۲.۵ در محدوده خوب، ۶۲.۶ درصد در محدوده هوای قابل قبول، ۱۶.۵ درصد در محدوده هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، ۳.۴ درصد در محدوده هوای ناسالم برای همه گروه‌ها، ۰.۴۲ درصد در محدوده هوای خیلی ناسالم و ۰.۴۱ درصد در محدوده هوای خطرناک بود و مشخص شد نسبت به سال ۱۳۹۹ تعداد روزهای دارای هوای خوب پنج درصد کاهش یافته است. شهرهای تهران، ‌مشهد، اهواز، اصفهان و کرج نیز دارای کمتر از ۱۰ روز هوای خوب در سال ۱۴۰۰ بوده‌اند.

آلودگی هوا ارتباط مستقیمی با بیماری های قلبی و عروقی دارد

طاهر سموات کارشناس دفتر مدیریت بیماری‌های غیر واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه معتقد است، آلودگی هوا ارتباط مستقیمی با بیماری های قلبی و عروقی دارد و علت ۱۲ درصد مرگ‌ها ناشی از این بیماری‌ها است.

به‌طور کلی یک‌سوم مرگ‌های ناشی از سکته مغزی، سرطان ریه، حملات قلبی و بیماری مزمن انسدادی ریه، مرتبط با آلودگی هوا است

وی افزود: به‌طور کلی یک‌سوم مرگ‌های ناشی از سکته مغزی، سرطان ریه، حملات قلبی و بیماری مزمن انسدادی ریه، مرتبط با آلودگی هوا هستند.

سموات با اشاره به مرگ سالانه ۶ میلیون نفر به دلیل آلودگی هوا، اظهار داشت: بعد از یک ساعت مواجهه انسان با هوای آلوده و حتی ۲ روز پس از آن، میزان رخداد سکته‌های قلبی ۱۰ تا ۲۰درصد افزایش می‌یابد که این ذرات اغلب از مصرف سوخت‌های فسیلی و ذرات ناشی از تماس لاستیک اتومبیل‌ها با جاده تولید می‌شوند.

وی تاکید کرد: آلودگی هوا موجب تشدید نارسایی قلب، افزایش بستری بیماران قلبی به میزان ۱۲.۲ درصد، افزایش نامنظمی ضربان قلب و افزایش احتمال ایجاد لخته(ترومبوز) در سیاهرگ‌های اندام تحتانی می‌شود. کودکان، بیماران قلبی‌ریوی، دیابتی، مبتلا به فشار خون بالا، چاق و بیماران مصرف‌کننده کورتون و دارای ضعف ایمنی و زنان باردار باید از بیرون رفتن و رفت‌وآمد درون شهری در شرایط آلودگی هوا بپرهیزند.

نیروگاه‌های تهران از مازوت استفاده نمی‌کنند

پرویز سروری رئیس شورای عالی استان‌ها نیز ۲۳ آذر در حاشیه برگزاری اجلاس عمومی شورای عالی استان‌ها و در تشریح روند تاثیرگذاری مدیریت شهری در موضوع آلودگی هوا، افزود: معمولا در فصل سرما حالت‌های توقف صنایع، مازوت سوزی و آلودگی هوا در کشور مطرح می شود در حالی که برای تامین برق با توجه به شدت مصرف با مشکلات بسیاری مواجه هستیم.

سروری اظهار داشت: : افزایش مصرف انرژی، ما را در مقابل دوگانه‌ای قرار داده است که یا باید مجموعه‌های صنعتی را متوقف کنیم یا در برخی استان‌ها برای تأمین برق از مازوت استفاده کنیم که آلودگی هوا را به همراه دارد.

رئیس شورای عالی استان‌ها ادامه داد: با همه این مشکلات، تا حد امکان از گاز به عنوان جایگزین مازوت استفاده می‌شود و نمونه آن در کلانشهر تهران است که نیروگاه‌ها از مازوت استفاده نمی‌کنند؛ اما باتوجه به کاهش دما در کشور، شدت مصرف گاز هم افزایش زیادی داشته و به سختی تامین مصارف خانگی و سایر بخش‌ها انجام می‌شود.

وی تاکید کرد: شوراها در سراسر کشور به این مباحث ورود کرده‌اند و در حد توان، می‌توانند با تعیین نقش فرهنگی و ارتباط مستقیمی که با مردم دارند، نقش آفرین باشند، برای مثال در تهران با تشکیل کارگروه‌های مختلف با دستگاه‌های مرتبط و موثر در این حوزه تعامل جدی داریم البته این موضوع تنها به مدیریت شهری مربوط نیست.

خودروها؛ غول بزرگ متحرک آلودگی در شهرها

رئیس شورای عالی استان‌ها با تاکید بر اینکه برای رفع معضل آلودگی هوا باید همه دستگاه‌های مرتبط با هم‌افزایی تدابیر لازم را اتخاذ کنند، افزود: وقتی از یک سو تولید خودرو باز گذاشته می‌شود و سالانه ۸۰۰ هزار خودرو وارد شهر می‌شود در حالی که خروجی حتی ۱۰ درصد این رقم هم نیست، یعنی یک غول بزرگ متحرک آلودگی در شهر رها شده است.

وی با اشاره به اینکه بیش از ۸۰ درصد سهم آلایندگی شهر تهران مربوط به منابع آلاینده متحرک است، افزود: مدیریت شهری با وجود همه مشکلات مالی با تامین منابع لازم، اقدامات گسترده و موثری برای نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی که در سال‌های اخیر در تهران به دست فراموشی سپرده شده بود، گام برداشت.

وی افزود: در این شرایط اگر صنایع متوقف شوند، تولید آسیب می‌بیند و عرضه افزایش پیدا نمی‌کند و به دنبال آن قیمت کالاها بالا می‌رود و باز هم مردم آسیب می‌بینند؛ از این رو نیاز است که در این حوزه اولویت‌بندی انجام شود و تلاش کنیم با فرهنگ‌سازی، مصرف بهینه از سوی شهروندان محقق شود.

سروری افزود: برای موتورسیکلت‌ها باید تصمیم ملی گرفته شود و شهرداری به تنهایی نمی‌تواند برای جایگزینی انواع کاربراتوری به انژکتوری و برقی اقدام کند؛ در حقیقت شهرداری‌ها می‌توانند برای این موضوع تسهیلات فراهم کنند ولی تصمیم‌گیری منجر به یک اقدام موثر باید توسط دستگاه‌های بالادستی و تعامل دولت و مجلس انجام شود و مدیریت شهری نیز همراهی کند.

رئیس شورای عالی استان‌ها تاکید کرد: مدیریت شهری با حساسیت و جدیت موضوعات مربوط به آلودگی هوا در تهران و سایر کلانشهرها را دنبال خواهد کرد و همه ظرفیت‌های موجود را برای سلامت شهروندان به کار خواهد گرفت که تحقق این مهم نیز به حرکت درآمدن چرخ نوسازی ناوگان‌های حمل و نقل عمومی در شهرهای کشور است که با حساسیت دنبال خواهد شد.

سروری ادامه داد: بی‌تردید مردم همیشه گره‌گشا بوده‌اند و اگر امروز هم در مصرف توجه بیشتر داشته باشند، شاید دیگر نیاز به مازوت سوزی در کشور یا قطع برق نداشته باشیم.