به گزارش پیام خانواده هفته منتهی به ۱۱ خرداد، هفته «ملی بدون دخانیات» نامگذاری شده و روز پایانی این هفته مصادف با «روز جهانی بدون دخانیات» است. آمار و ارقام وزارت بهداشت بیانگر کاهش سن مصرف‌کنندگان مواد دخانی و افزایش میزان مصرف مواد دخانی در میان زنان نسبت به مردان است. با توجه به کاهش میانگین سنی مصرف محصولات دخانی، وزارت بهداشت بر حفاظت از کودکان و نوجوانان در هفته ملی بدون دخانیات تاکید می‌کند و شعار «حفاظت از کودکان و نوجوانان در برابر دخانیات؛ حق و مسئولیت همگانی» را برای شعار هفته ملی بدون دخانیات انتخاب کرده است.
وضعیت مصرف دخانیات در ایرانی‌ها
سال ۱۴۰۰، آخرین مطالعه وضعیت مصرف دخانیات ایران انجام شده و نتایج این مطالعه بیان می‌کند ۱۴.۰۱ جمعیت کشور از محصولات دخانی استفاده می‌کنند. در این میان ۹.۳۳ سیگار استعمال می‌کنند و ۴.۵ درصد نیز مصرف کننده قلیان در سال ۱۴۰۰ هستند. بنابر نتایج این مطالعه، ۴.۴ درصد زنان ایرانی از محصولات دخانی استفاده می‌کنند که ۰.۷۷ درصد آنها سیگاری هستند و ۳.۶۴ درصد نیز قلیان استعمال می‌کنند. براساس آخرین مطالعه انجام شده، ۲۵.۸۸ درصد مردان ایرانی از محصولات دخانی استفاده می‌کنند که از این میزان، ۱۹.۹۵ درصد سیگار و ۵.۵۶ درصد قلیان استعمال می‌کنند.
بررسی مقابله‌ای آمار و ارقام ۲ مطالعه آخر میزان شیوع دخانیات در ایران بیان می‌کند که میزان مصرف محصولات دخانی در کشور طی بازه زمانی پنج ساله در گروه سنی بالای ۱۸ سال سیر صعودی دارد. به عبارت دیگر، نتایج این مطالعه‌ها حاکی از این است که میزان دخانیات طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ میان مردان و زنان به ترتیب ۳ و ۱۱ درصد افزایش یافته است. همچنین مصرف قلیان در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۵ حدود ۵۴ درصد افزایش یافته است.
براساس آمار و ارقام منتشر شده، مصرف دخانیات در میان مردان و زنان گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال به ترتیب ۳۴ و ۹۰ درصد افزایش یافته، همچنین مصرف روزانه سیگار در میان زنان ۱۸ تا ۲۴ ساله به میزان ۱۹۰ درصد و در میان مردان این بازه سنی به میزان ۴۶ درصد افزایش یافته است.
نه تنها مصرف محصولات دخانی طی بازه زمانی ۵ ساله یعنی از سال ۹۵ تا ۱۴۰۰ در میان گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال افزایش یافته بلکه گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال نیز روند افزایش مصرف محصولات دخانی را تجربه کرده‌اند.
آمار و ارقام بیانگر این است که طی سال‌های ۸۶ تا ۹۵ میزان مصرف دخانیات در میان نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله به ترتیب ۱۳.۳ درصد افزایش یافته است. میزان مصرف سیگار در میان پسران نوجوان ۱۳ تا ۱۵ ساله در سال ۸۶، ۵.۱ درصد گزارش شده که این نرخ در سال ۹۵ به ۴.۸ درصد رسیده است یعنی میزان استعمال سیگار در میان مردان نوجوان ۵.۸۸ درصد کاهش یافته است.
اگرچه میزان مصرف سیگار در میان مردان نوجوان کاهش یافته اما در میان زنان سیر صعودی دارد؛ به نحوی که میزان نرخ مصرف سیگار در سال ۸۶ معادل ۰.۹ درصد بود که این میزان به ۲.۱ درصد در سال ۹۵ رسیده است؛ به این ترتیب مصرف سیگار در میان دختران نوجوان در این بازه زمانی حدود ۱۳۳ درصد افزایش داشته است. در مجموع هم می‌توان گفت که میزان مصرف سیگار در میان زنان و مردان نوجوان در سال‌های ۸۶ و ۹۵ به ترتیب ۳.۴ و ۳ درصد گزارش شده است.
البته برخلاف مصرف سیگار، مصرف قلیان طی سال‌های ۸۶ تا ۹۵ در میان گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ روند کاهشی داشته است. میزان مصرف قلیان در میان پسران نوجوان ۱۳ تا ۱۵ طی سال ۸۶ معادل ۲۲.۸ درصد بوده که این میزان در سال ۹۵ به مرز ۷.۳ درصد می‌رسد. به عبارت دیگر، میزان مصرف قلیان در پسران نوجوان حدود ۶۸ درصد کاهش یافته است.
همچنین مصرف قلیان در میان دختران نوجوان نیز معادل ۹.۴ درصد در سال ۸۶ بود که این میزان به ۴.۳ درصد در سال ۹۵ رسید. به عبارت دیگر، میزان مصرف قلیان طی بازه زمانی ۹ ساله به میزان ۵۴.۳ درصد کاهش یافته است. میزان مصرف قلیان در میان مردان و زنان در سال‌های ۸۶ و ۹۵ به ترتیب ۱۶.۵ و ۵.۷ درصد گزارش شده است. بررسی آمار و ارقام حاکی از این است میزان مصرف قلیان در آن بازه زمانی به میزان ۶۵.۵ درصد کاهش یافته است.
البته این آمارها درحالی است که وضعیت شیوع مصرف دخانیات در کشور طی مطالعه‌ای که در سال ۱۴۰۰ انجام شده، حاکی از افزایش مصرف سیگار و قلیان در میان زنان و مردان است.
افزایش قیمت سیگار، راهکاری برای کاهش مصرف
به اذعان مسوولان، افزایش قیمت سیگار از طریق افزایش مالیات بر محصولات دخانی یکی از روش‌های کاهش تقاضای سیگار است. بسیاری از کشورها با موفقیت از سیاست‌های مالیاتی برای تنظیم قیمت سیگار استفاده می‌کنند و نتایج مطلوبی برای کاهش و کنترل مصرف سیگار به دست آورده‌اند؛ به عنوان مثال بنابر اعلام حسین فرشیدی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، قیمت یک پاکت سیگار در کشور سوییس معادل ۱۳ یورو است در حالی که گران‌ترین سیگاری که در کشور ما به فروش می‌رسد حدود ۲۵۰هزار تومان قیمت دارد.
در مجموع افزایش مالیات بر میزان مصرف سیگار اثرگذار است؛ در حالی که نرخ جهانی مالیات بر محصولات دخانی حدود ۷۵ درصد است بنابر اعلام سازمان بهداشت جهانی، نرخ مالیات بر محصولات سیگار در ایران معادل ۲۵ درصد است.
به طور کلی از ۱۳ دی ماه سال ۱۴۰۰ مقرر شد صنعت دخانیات کشور در قالب دو سر فصل برای محصول تولیدی عوارض و مالیات پرداخت کند. بند «ت» ماده ۲۶ قانون دائمی ارزش افزوده و حق انحصار که تولید کننده داخلی با برند ایرانی را ملزم به پرداخت ۲۷ درصد، تولید کننده داخلی با برند بین المللی را ملزم به پرداخت ۴۲ درصد و وارد کننده را ملزم به پرداخت ۷۵ درصد مالیات و عوارض کرده است. همچنین مقرر شده بود هر سال پنج درصد به ارقام فوق افزوده شود تا در نهایت جمع مالیات و عوارض دریافتی از تولید کننده داخلی با برند ایرانی به ۵۷ درصد، تولیدکننده داخلی با برند بین المللی تا ۹۷ درصد و واردات به ۱۳۵ درصد افزایش یابد که به اذعان مسوولان محقق نشد.
موضوع مالیات بر سیگار همواره به محل مناقشه میان مسوولان سلامت کشور با صنایع و تولیدکنندگان مواد دخانی بوده است؛ تولیدکنندگان معتقدند افزایش مالیات سیگار منجر به افزایش قاچاق می‌شود، اما جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات و مسئولان وزارت بهداشت بارها اعلام کردند که ایران کمترین مالیات را بر محصولات دخانی دارد و معتقدند تجربه سایر کشورها نشان داده که افزایش مالیات منجر به کاهش مصرف دخانیات می‌شود و ارتباطی با کاهش قاچاق ندارد.
ضرورت حذف سیگار از سبد خانوار
بهزاد ولی‌زاده - رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت نیز در نشست خبری «هفته ملی بدون دخانیات» در پاسخ به پرسش ایسنا درباره وضعیت مالیات بر دخانیات گفت: بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی نرخ مالیات محصولات دخانی کشور ۲۵ درصد است که با نرخ جهانی حدود ۵۰ درصد اختلاف دارد. قانون ارزش افزوده محصولات دخانی در سال ۱۴۰۰ تصویب شد و در آن سال نرخ مالیات ۲۵ درصدی برای سیگارهای ایرانی و ۴۰ درصدی سیگارهای تولیدی با برند خارجی در نظر گرفته شد. بر اساس قانون مالیات محصولات دخانی، میزان مالیات محصولات دخانی باید به میزان ۵ درصد در هر سال افزایش یابد؛ اما این موضوع اتفاق نیفتاده است. موضوع مالیات محصولات دخانی وارد برنامه هفتم شده به نحوی که نرخ مالیات ۱۵ درصدی برای سیگارهای ایرانی و ۲۵ درصدی برای سیگارهای تولیدی برند خارجی و نرخ ۵۰ درصدی برای سیگارهای وارداتی در نظر گرفته شده است. نرخ مالیات ۷۵ درصدی بر خرده فروشی نیز باید در قانون برنامه هفتم توسعه لحاظ شود و سیستم مالیاتی به نحوی باشد که مالیات بر خرده فروشی لحاظ شود.
ولی‌زاده با بیان اینکه متاسفانه دخانیات در سبد خانوار تعریف شده، افزود: لازم است سیگار به عنوان کالایی آسیب‌رسان از سبد خانوار حذف شود. مالیات ۱۵ درصدی سیگار با نشان ایرانی باید افزایش یابد. امیدواریم با اجرای مکانیزه کردن مراکز فروش به سیستم مالیاتی کشور شاهد کاهش عرضه این محصولات باشیم. در حال حاضر، نرخ مالیاتی سیگار به صورت درصدی است و مصرف کننده نهایی آن را پرداخت می‌کند. در حالی که باید تولید کننده مالیات سیگار را پرداخت کند.
سیگار و بارسنگین هزینه‌های درمانی
به طور کلی هزینه مصرف سیگار از جهات مختلف بسیار زیاد است. قیمت یک پاکت سیگار بسته به برند و نوع آن متغیر است، اما معمولا قیمت هر پاکت سیگار حدود ۳۰ تا ۸۰ هزارتومان است. سیگار علاوه‌بر هزینه اقتصادی، هزینه‌های دیگری مانند هزینه‌های درمان بیماری‌های مرتبط با سیگار، هزینه‌های دندانپزشکی و دیگر هزینه‌ها تحمیل می‌کند. به طور کلی، مصرف سیگار هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و سلامتی قابل توجهی را برای افراد سیگاری به همراه دارد.
در همین رابطه دکتر جعفر جندقی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در نشست خبری «هفته ملی بدون دخانیات» درباره هزینه‌های ناشی از مصرف دخانیات گفت: ۱۳۶ تریلیون ریال هزینه‌های مستقیم تحمیل شده به حوزه سلامت برای درمان بیماری‌ها به دلیل مصرف دخانیات گزارش شده است. همچنین ۲۲۶ تریلیون ریال خسارات برآورد شده بابت مرگ زود هنگام مصرف کنندگان دخانیات گزارش شده است؛ به نحوی که بیش از ۵۰ درصد مرگ‌های منتسب زیر سن ۷۰ سال به دلیل مصرف دخانیات رخ می‌دهد.