به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده، بازی با لوازم آرایش اسباب بازی، رژ لب و وسایل آرایش مادر، لاک یا حتی بالم لب و اکلیل یا حتی ماژیک‌های رنگی و استفاده آنها روی صورت، برای خیلی از خانواده‌ها صحنه‌ای آشنا و هم‌زمان نگران‌کننده است. واکنش والدین معمولاً بین دو گزینه قرار می‌گیرد: «ممنوع!» یا «بگذار آزاد باشد». اما روان‌شناسی رشد، بهداشتی بودن محصولات و اصولِ تربیتی نشان می‌دهد که در این موارد قوانین تک‌جمله‌ای جواب نمی‌دهد: این موضوع هم فرصتِ رشد است و هم نیازمند چارچوبِ ایمنی و گفت‌وگوی هوشمندانه.

وقتی لاک و رژ به بازی تبدیل می‌شود

کودکان، به‌ویژه دخترانِ خردسال، از حدود سنِ پیش‌دبستانی با تقلید بزرگ‌ترها و بازی‌های نمادین، هویت و نقش‌های اجتماعی را تمرین می‌کنند. بازیِ «آرایش» بخشی از همان «بازیِ نقش» است که به کودک اجازه می‌دهد احساسِ بزرگ‌ بودن، آزمایشِ نقش‌های اجتماعی و تجربه‌های جدید را تمرین کند، مهارت‌هایی که برای رشدِ اجتماعی و هیجانی حیاتی‌اند. نظریهٔ یادگیری اجتماعیِ آلبرت بندورا (Bandura) هم نشان می‌دهد کودکان از طریق مشاهده و مدل‌سازی رفتار بزرگ‌ترها یاد می‌گیرند؛ بنابراین آرایش‌کردنِ کودک اغلب یک تقلیدِ طبیعی است، نه لزوماً نشانهٔ ولعِ شدید به زیبایی یا سطحی‌نگری.

برخی روانشناسان معتقدند وقتی کودکان حق انتخاب در ظاهر خود دارند، مثلاً لباس یا آرایش مو به طور مثال، اعتماد به نفس و مهربانی بیشتری نشان می‌دهند؛ حتی اضطراب‌شان کاهش می‌یابد. این پدیده به مفهوم «کژتابی پوششی» مرتبط است که نشان می‌دهد نحوه لباس پوشیدن یا ظاهر ما تأثیر روانی قابل‌توجهی دارد.

در مواجهه با کودک از نظر تربیتی بهتر است سریع قضاوت نکنید. برچسب زدن («بد است»، «زننده است») معمولاً کار را خراب‌تر می‌کند و کنجکاوی را به مقاومت تبدیل می‌کند.

هشدارِ جدیِ سلامت؛ چه چیزی روی پوستِ کودک می‌نشیند؟

نکتهٔ غیرقابلِ چشم‌پوشی این است که محصولاتِ «اسباب‌بازی» یا حتی محصولاتِ معمولی ممکن است حاوی مواد زیان‌آور باشند. پژوهش‌های دانشگاه کلمبیا و گزارش‌های مشترک با سازمان‌های مدافع محیط‌زیست نشان دادند که بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی مانند کرم که کودکان استفاده می‌کنند، حاویِ سرب، آزبست، فتالات، PFAS (مواد پرفلوئوروآلکیل و پلی فلوئوروآلکیل) و دیگر مواد نگران‌کننده‌اند. نمونه‌برداری‌ها و بررسی‌های آزمایشگاهی نیز وجودِ فلزات و آلودگی‌های غیرقابلِ‌قبول را در برخی محصولات کودک نشان داده است. بنابراین «آموزشِ ایمنی» و کنترلِ دسترسی به محصولات بزرگسالان ضروری است. بهتر است:

دسترسی کودک به لوازم آرایشِ بزرگسالان را محدود کنید.

از محصولات مخصوص کودکان که برچسبِ «قابل‌شست‌وشو» دارند استفاده کنید، اما با احتیاط چون اصطلاحاتی مثل «نِیونکس» یا «غیرسمّی» همیشه تعریف قانونی ندارند، پس حتما ترکیبات مواد را بررسی کنید.

گفت‌وگو به‌جای ممنوعیت؛ چگونه حرف بزنیم؟

گفت‌وگوی باز، کنجکاوانه و بدونِ سرزنش، کلیدِ تربیتِ مؤثر است:

با سؤال‌های ساده و راخت شروع کنید: «چرا دوست داری آرایش کنی؟» «چه چیزی برای تو جذاب است؟» با کودک خود در مورد علاقه‌اش به آرایش صحبت کنید. از او بپرسید چرا از این کار لذت می‌برد و به او گوش دهید. این فرصتی است برای آموزش ارزش‌های مثبت مانند اعتماد به نفس و زیبایی درونی.

به احساسِ کودک گوش دهید: «می‌فهمم که دوست داری شبیهِ فلانی شوی؛ خودِ تو هم خیلی چیزهای خوب داری و خیلی زیبایی». مهم است که به کودکان آموزش دهیم که زیبایی واقعی نیازی به آرایش ندارد و اهمیت داشتن یک بدن سالم و مراقبت از پوست خود را درک کنند.

قواعدِ خانوادگی را شفاف تعیین کنید: مثلاً «اجازه داری در خانه و با محصولاتِ مخصوصِ بازی آرایش کنی، اما بیرون از خانه یا در مدرسه نه». منابع پزشکیِ خانوادگی هم توصیه می‌کنند که انتظارها و محدودیت‌ها از قبل مشخص شوند تا سوء‌تفاهم پیش نیاید.

جایگزین‌های سالم و بازی‌محور

به‌جای خاموش‌کردنِ میلِ کودک، پیشنهادهای جایگزین بدهید که همان نیازها را پاسخ دهند:

اسباب‌بازی‌های «آرایشِ نمایشی» که بدونِ مواد شیمیایی‌اند یا برچسبِ ایمنی دارند.

بازیِ لباس و نقش‌آفرینی (دراپِ نمایش، تئاترِ کوچک).

فعالیت‌های خلاقانه مثل نقاشی صورت با رنگ‌های مخصوص صورتِ کودکان، یا درست کردن «زیورآلات» و یا همچنین می‌توانید لباس‌های رنگارنگ یا اکسسوری‌هایی مانند کلاه یا کیف‌های کوچک که مناسب سن کودک هستند را پیشنهاد دهید. این فعالیت‌ها هم مهارت‌های ظریف و هم بیانِ هنری را تقویت می‌کنند.

برخی روانشناسان معتقدند وقتی کودکان حق انتخاب در ظاهر خود دارند، مثلاً لباس یا آرایش مو به طور مثال، اعتماد به نفس و مهربانی بیشتری نشان می‌دهند؛ حتی اضطراب‌شان کاهش می‌یابد. این پدیده به مفهوم «کژتابی پوششی» مرتبط است که نشان می‌دهد نحوه لباس پوشیدن یا ظاهر ما تأثیر روانی قابل‌توجهی دارد.

الگو بودن والدین و پیام‌های همیشگی

کودک از رفتارهای والدین بیش از کلمات یاد می‌گیرد. اگر والدین دائماً دربارهٔ ظاهر خود یا دیگران با لحنِ انتقادی صحبت کنند، کودک این پیام‌ها را درونی می‌کند. تلاش کنید:

دربارهٔ مراقبت از پوست و سلامتی حرف بزنید نه صرفاً زیبایی ظاهری؛ ستایش را به ویژگی‌های غیرِظاهری معطوف کنید («خلاق بودن»، «مهربون بودن»)؛ در رفتارِ روزمره نشان‌دهید که زیبایی تنها یک بعد از هویت است.

قواعد ایمنیِ ساده برای والدین

لوازم آرایشِ بزرگسالان را قفل یا دور از دسترس نگه دارید.

فقط محصولاتِ مخصوصِ کودکان یا محصولاتی که خودتان بررسی کرده‌اید را اجازه دهید.

هرگونه قرمزی یا واکنش پوستی را جدی بگیرید و در صورت نیاز با پزشک مشورت کنید.

محدودیتِ زمانی بگذارید (مثلاً فقط در خانه و زیر نظر والدین).

بازی را به مهارت تبدیل کنید: پاک‌کردنِ آرایش، نگه‌داشتنِ برس‌های تمیز و شست‌وشوی صورت بعد از بازی را به کودک آموزش دهید.

تعادل، آگاهی و گفتگو

بازی با آرایش در سنین کودکی لزوماً پدیده‌ای مشکل‌ساز نیست؛ بلکه می‌تواند فرصتِ تمرینِ مهارت‌ها، کاوشِ هویتی و لذتِ خلاقیت باشد، به شرطی که والدین با آگاهیِ علمی و قدم‌های عملی از کودک محافظت کنند. مطالعاتِ بهداشتی هشدار می‌دهند نسبت به ترکیبات محصولات بی‌تفاوت نباشیم و از منابع معتبر برای بررسی استفاده کنیم؛ و از سوی دیگر متخصصان رشد هم هشدار می‌دهند که ممنوعیتِ مطلق ممکن است کنجکاوی و خودمختاری کودک را تضعیف کند. پس راهِ وسط این است: «اجازه با چارچوب»، اجازه برای بازی و کاوش، همراه با چارچوبِ ایمنی، گفت‌وگو و تقویتِ ارزش‌های درونی.