به گزارش به گزارش پیام خانواده از ایسنا، دفتر طرح‌های فصلی کتاب در سالی که با شیوع ویروس کرونا به پایان رسید، از اردیبهشت‌ماه باز شد؛ ماهی که تا پیش از شیوع ویروسی که ابتدا چین و بعد دنیا را به هم ریخت بنا بود برگزاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را به خود ببیند، با تخفیف طرح «بهارانه» (به عنوان سیزدهمین دوره طرح توزیع یارانه کتاب) در کتابفروشی‌ها میزبان علاقه‌مندان و خریداران شد.
این البته درحالی بود که موسسات زیرمجموعه معاونت فرهنگی وزارت ارشاد هنوز دچار ادغام نشده بودند و از این‌رو طرح «بهارانه» بنا به روال گذشته طرح‌های فصلی، توسط خانه کتاب برگزار می‌شد.
بر اساس اعلام نیکنام حسینی‌پور (مدیر خانه کتاب در آن زمان) در طرح «بهارانه کتاب ۹۹» ۲۰ میلیارد ریال یارانه به کتابفروشی‌ها و ۲۰درصد تخفیف تا سقف ۱۵۰۰۰۰۰ ریال نیز به خریداران اختصاص پیدا کرد. پس از آن‌که چند روزی از اجرای طرح می‌گذشت، اعتبار کتابفروشی‌های عضو طرح ۲۰درصد افزایش یافت و سر آخر، آمار فروش طرح تخفیفی کتاب در بهار ۹۹، با مشارکت ۶۸۵ کتابفروشی چنین اعلام شد: ۳۰۴هزار و ۲۵۵ نسخه کتاب به مبلغ ۱۱۷ میلیارد و ۴۸۸ میلیون و ۷۱۰هزار و ۵۷۴ ریال توسط ۱۰۸هزار و ۲۵۸ نفر خریداری شد؛ هرچند این عدد به عنوان تعداد خریداران صحیح نیست چون عده قابل توجهی از خریداران با دو یا چند کد ملی برای یک نفر خرید می‌کنند.
ضمنا استان تهران با ۴۶هزار و ۶۵۱ نسخه کتاب در صدر پرفروش‌ترین استان‌ها بر اساس کتاب قرار گرفت و خراسان رضوی با فروش ۳۴هزار و ۶۲۶ نسخه کتاب رتبه دوم پرفروش‌ترین استان‌ها براساس تعداد کتاب را به خود اختصاص داد. استان اصفهان با فروش ۳۳هزار و ۴۱۹ نسخه کتاب، رتبه سوم طرح «بهارانه کتاب ۹۹» شد. این در حالی بود که استان‌های تهران، اصفهان و خراسان رضوی پرفروش‌ترین استان‌ها بر اساس مبلغ فروش در این طرح اعلام شدند.
هرچند پرونده «بهارانه کتاب» در آن زمان با این ارقام بسته شد اما انگار با تغییرات سازمانی، برخی اعداد هم تغییر کردند؛ در حالی که از طریق اطلاع‌رسانی در سایت معاونت فرهنگی وزارت ارشاد گفته شده بود تعداد کتاب‌های به فروش‌رسیده ۳۰۴هزار و ۲۵۵ نسخه بوده اما این عدد در سخنان مسئول جدید برگزاری طرح‌های فصلی کتاب، ایوب دهقانکار در پایان طرح «تابستانه» تغییر کرد و او گفت که در «بهارانه کتاب» ۳۰۴هزار و ۲۴۹ نسخه کتاب فروخته شده است.
البته تصویری که مدتی پیش هم با عنوان «نگاهی به طرح‌های توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشی‌ها (طرح‌های فصلی فروش کتاب در سال ۹۹)» منتشر شد، تاییدکننده گفته دهقانکار و عدد دوم بود.
البته این اختلاف رقم توسط خبرنگار ایسنا به خانه کتاب و ادبیات ایران منتقل و پیگیری شد اما علی‌رغم وعده‌ای که مبنی بر پیگیری و پرسش در این‌باره داده شد نتیجه‌ای حاصل نشد.
بگذریم؛ در گیرودار وضعیت آشفته برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و گمانه‌زنی‌ها در خصوص مجازی شدن آن، تابستان از راه رسید؛ و اندکی پس از ادغام رسمی موسسه‌های زیرمجموعه معاونت فرهنگی، چهاردهمین دوره طرح توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشی‌ها با عنوان «تابستانه کتاب ۹۹» از ۱۸ مردادماه با شرکت ۷۷۳ کتابفروشی کار خود را در حالی آغاز کرد که علی‌رغم افزایش قیمت کتاب‌ها سقف خرید در طرح برای مخاطبان از میزان ۱۵۰۰۰۰۰ ریال تغییری نکرد.
اما این مسئله نتوانست جلو افزایش آمار تعداد نسخه‌های کتاب‌های فروش‌رفته را بگیرد، چرا که در ۲۹ تیرماه خبر برگزار نشدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب سی‌وسوم به طور رسمی اعلام شد و در نتیجه اغلب افرادی که انتظار برگزاری این رویداد برای خرید با تخفیف را می‌کشیدند، ناامید شدند و خودشان را به کتابفروشی‌های عضو طرح «تابستانه» رساندند. علاوه‌بر این، شوک واردشده به صنعت نشر در تعطیلی دوران کرونایی سبب شد تا کتابفروشی‌های بیشتری به «تابستانه کتاب ۹۹» بپیوندند و همه چیز دست به دست هم داد تا مبلغ فروش «تابستانه کتاب ۹۹»، از «بهارانه» عبور کند و آمارها با مشارکت ۷۷۳ کتابفروشی چنین اعلام شد: ۵۰۸هزار و ۸۸۱ نسخه کتاب به مبلغ ۱۹۵ میلیارد و ۳۷۰ میلیون و ۷۴۹هزار و ۸۳۲ ریال توسط ۱۲۶هزار و ۲۴ نفر خریداری شد.
البته میزان یارانه اختصاص‌یافته به طرح نیز نسبت به دوره قبل با افزایش به عدد ۳۵ میلیارد و ۹۱۷ میلیون ریال رسید.
هرچند از شیب صعودی میزان فروش کتاب در طرح «تابستانه» نسبت به «بهارانه» نمی‌توان چشم‌پوشی کرد اما به‌نظر می‌رسد آمارها به نحوی بررسی می‌شوند تا در حین ارائه چشم‌گیر باشند. درصدهای افزایشی (اعم از افزایش ۶۶درصدی یارانه مصرفی استان‌ها، افزایش ۶۵درصدی یارانه مصرفی استان تهران و ...) در سخنان دهقانکار در خصوص مقایسه آمار تابستان و بهار که در شهریورماه ۹۹ ارائه شد اغلب بالای ۵۰ درصد و بعضا خیلی نزدیک به آن هستند. در حالی که افزایش حقیقی میزان فروش کتاب در «تابستانه ۹۹» نسبت به «بهارانه ۹۹» حدود ۳۹.۸ یا به‌عبارتی ۴۰ درصد بوده است (چه بسا که در این افزایش فروش باید افزایش قیمت کتاب، هجوم خریداران پس از برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران و ... را در نظر گرفت)؛ عددی که در گزارش آماری ارائه‌شده دیده نشد.
پاییز رسید با آبان‌ماهی به دور از کتابگردی هرساله و هفته کتابی که کرونا نگذاشت چندان به شکل قبل برپا شود. حدود شش‌ماه از زمانی که بنا بود ماراتن ده‌روزه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران باشد، می‌گذشت و با وجود این‌که بر برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب مهر تایید خورده بود اما هنوز خبری از جزئیات و چگونگی برگزاری آن نبود و این خود سبب می‌شد تا کسانی که خودشان را به «بهارانه» و «تابستانه» نرسانده‌اند، از طرح تخفیفی «پاییزه کتاب» استفاده کنند. از طرفی هنوز چیزی از آغاز سال تحصیلی جدید نمی‌گذشت و این خود همیشه بازار کتاب را داغ‌تر می‌کند.
اما بی‌آن‌که صحبتی از آن‌چه مرور شد در میان باشد و حرفی از افزایش دوباره قیمت کتاب به میان آید، گویا افتخاری دیگر برای برگزارکنندگان با تیتری چنین رقم خورد: «پایان پاییزه کتاب ۹۹ با فروش قریب به ۲۰ میلیارد تومان».
در «پاییزه کتاب ۹۹» مجموعا ۱۹۸ میلیارد و ۱۳۷ میلیون و ۵۹۱هزار و ۷۳۰ ریال کتاب به فروش رسید که شمار آن بر اساس تعداد نسخه ۴۵۸۸۳۳ بود؛ رقمی کم‌تر از «تابستانه کتاب ۹۹». اما مسئولین برگزاری طرح‌های فصلی کتاب این کاهش را به روی خود نیاوردند و بنا به صرفا افزایش مبلغ فروش، از صعود در «پاییز» خبر دادند.
این درحالی بود که حتی میزان مشارکت کتابفروشی‌ها در این طرح نیز افزایش پیدا کرده بود.
استان‌های پرفروش هم چندان تغییری نسبت به قبل نداشتند و باز هم تهران، خراسان رضوی، اصفهان و قم عنوان پرفروش‌ترین‌ها به لحاظ مبلغ و تعداد نسخه را به خود اختصاص دادند. و در این‌جا جای پرسش دارد که چرا به پراکندگی کم کتابفروشی‌های عضو در برخی استان‌ها (علی‌رغم وسعت‌شان) و نیز میزان پایین خرید کتاب در برخی استان‌ها توجهی نمی‌شود و غالبا پرفروش‌ها به نمایش گذاشته می‌شوند؟!
زمستان از راه رسید با خبر برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب در آن؛ نمایشگاهی که به نظر همچون هوای زمستانه مه‌آلود بود.
اما به هر شکل، نمایشگاه مجازی کتاب نیز به‌نظر برای برگزارکنندگان افتخارآمیز بود، اختلالات و زیرساخت نامناسب چندان به روی کسی آورده نشد و با تقدیر و تشکرهایی برای برگزاری این رویداد مجازی و آمارهای میلیاردی پرونده‌اش با پرسش‌های بی‌پاسخ ناشران بسته شد.
حدود یک ماه بعد، چهارمین طرح فصلی سال پایش را به کتابفروشی‌ها گذاشت؛ روزهای پایانی طرح دیگر خبری از اعتبار باقی‌مانده در کتابفروشی‌های تهران نبود، به علتی واضح؛ آن هم این‌که قواره یارانه‌ای که به کتابفروشی‌ها تخصیص داده می‌شود به اندام قیمت کتاب نمی‌خورد. کتابفروشان و ناشران البته مدت‌هاست از این مسئله انتقاد می‌کنند، اما باز هم افزایش یارانه طرح‌های فصلی به پای افزایش قیمت کتاب نمی‌رسد.
این‌ها را اگر کنار بگذاریم، باید گفت که رقم نهایی فروش «زمستانه کتاب ۹۹» ۲۱۴ میلیارد و ۳ میلیون و ۱۹۹هزار و ۶۷۴ ریال بود؛ عددی که علی‌رغم فاصله کم با نمایشگاه مجازی کتاب رکورد طرح‌های فصلی سال را زد. ضمنا علی‌رغم این‌که در مرکز خرید کتاب تهران، خیابان انقلاب تعداد قابل توجهی از کتابفروشی‌ها از شرکت نداشتن در طرح می‌گفتند اما مشارکت کتابفروشی‌های ایران در مجموع از سه طرح گذشته سال بیشتر بود. نگاه به وضعیت «زمستانه کتاب ۹۹» تا این‌جا تقریبا شبیه همان چیزی است که برگزارکنندگان می‌بینند و به نمایش می‌گذارند؛ افزایش‌ها و آمار میلیاردی.
باز هم کاهش تعداد نسخه‌های فروش‌رفته نسبت به قبل مسکوت ماند! فروش «زمستانه کتاب ۹۹» در حالی رکورد سال را زد که نسبت به دو دوره گذشته، «تابستانه» و «پاییزه» باز هم کاهش پیدا کرده بود.
آمار حاصل از طرح‌های فصلی کتاب در سالی که گذشت و آن‌چه از آن به نمایش گذاشته شد، مصداق همه آن چیزی است که بر کتاب می‌گذرد؛ در حالی میلیاردها تیتر خبرها می‌شوند، که کتاب‌های فروش‌نرفته همچنان در انبار ناشران و قفسه‌های کتابفروشی‌ها خاک می‌خورند، کتابفروشی‌ها یکی یکی کافه و فست‌وفودی می‌شوند، ناشران برای تامین مایحتاج کارشان به انتشار کتاب‌های زرد پرفروش روی می‌آورند، قاچاق کتاب و فروش غیرمجاز کتاب در فضای مجازی رونق می‌گیرد، نویسندگان و مولفان دست از انتشار کتاب می‌کشند، تازه به دوران رسیده‌هایی در فضای مجازی با پست‌های لایک جمع‌کن استاد می‌شوند، کتاب زرد می‌شود، رنگ می‌بازد و با قیمت‌های پشت جلدی که با مدیران پرواز می‌کنند، سقوط می‌کند.
