به گزارش پیام خانواده؛ سها صراف که در حوزۀ اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص (Special Needs) در اصفهان فعالیت جدی داشته و با فرازوفرودهای این مقوله آشناست، در گفت‌وگو با ایسنا بیان کرد: در جامعۀ ما هستند خانواده‌هایی که کودکان با نیازهای خاص دارند و علاقه‌مندند تا مانند مادران و پدرانی که کودکان معمولی دارند، به اوقات فراغت فرزندانشان توجه کنند.
او ادامه داد: درواقع، با اهدافی مانند استفادۀ مفید از وقت، سرگرمی و همین‌طور مهارت‌آموزی در رشته‌های مختلف، چه خانواده‌هایی که کودک معمولی دارند و چه آن‌ها که کودک با نیازهای خاص دارند، تلاش می‌کنند تا برای اوقات فراغت بچه‌هایشان برنامه‌ریزی کنند.
این رفتاردرمانگر مسیر گذران اوقات فراغت را برای کودکان با نیازهای خاص را ناهموارتر دانست و عللش را چنین شرح داد: امکاناتی که برای اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص در جامعه وجود دارد، با امکانات متنوع و گسترده‌ای که کودکان معمولی دارند، مقایسه‌شدنی نیست. بنابراین، کمبود امکانات و فراهم‌نبودن بستری که کودکان با نیازهای خاص بتوانند برای فراغت خود برنامه‌هایی داشته باشند، یک مسئله است.
مؤسس انجمن سندرم داون «آسمان نیلی» در اصفهان یادآور شد: این کاستی در عرصه‌ها و ابعاد مختلفی مشهود است. به‌طوری‌که شاهدیم حتی حال‌وهوای پارک‌ها و فضاهای عمومی به‌گونه‌ای است که خانواده‌های با نیازهای خاص برای استفاده از آن‌ها تمایل چندانی ندارند. به بیان دیگر، راحتی و آسودگی‌ای که انتظارش را دارند، در این اماکن برایشان فراهم نمی‌شود.
او تأکید کرد: ضعف فضاهای عمومی که ظرفیت جذب کودکان با نیازهای خاص را ندارند، از برخی جنبه‌ها به نامناسب‌بودن و نقصان طراحی شهری مربوط می‌شود. شاید برخی طراحان شهری در جایی چون اصفهان ادعاهایی داشته باشند و از خودشان دفاع کنند. اما در یک نگاه کلی طراحی شهرهای ما ازجمله پارک‌ها به‌هیچ‌وجه متناسب با احتیاجات کودکان با نیازهای خاص نیست.
این مشاور با تأمل در این نکته که گروه گسترده‌ای از کودکان با نیازهای خاص، اعم از داون و اوتیسم تا آن‌هایی که معلولیت‌های جسمی دارند، طراحی شهری برایشان نامناسب است، گفت: یک جنبه دیگر که در بحث اوقات فراغت کودکان شایان توجه است، به فرهنگ ما برمی‌گردد.
صراف درباب مقولۀ فرهنگ‌سازی این‌گونه تبیین کرد: وقتی پدر و مادری دست کودک با نیازهای خاص خود را می‌گیرد و به مکانی مانند پارک می‌برد، دیگران با ترحم به آن‌ها نگاه می‌کنند. بنابراین، خانواده‌هایی که کودکان با نیازهای خاص دارند، ترجیح می‌دهند از معدود بستر و امکاناتی هم که در شهر برایشان وجود دارد، استفاده نکنند. درواقع، برخی خانواده‌ها اصلاً تمایل ندارند که کودک را به پارک و در معرض دید عموم ببرند.
این متخصص حوزۀ کودکان با نیازهای خاص بیان کرد: در بررسی اوقات فراغتِ این گروه بحث کلاس‌های آموزشی و تفریحی نیز مهم است. کلاس‌های برنامه‌ریزی‌شده برای کودکان با نیازهای خاص از نظر تعداد و تنوع به‌هیچ‌وجه مطلوب نیست.
کودکان با نیازهای خاص و آن‌سوی خدمات درمانی
او با درنگ در سطح اقتصادی خانواده‌ها خاطرنشان کرد: برخی از خانواده‌ها توانایی دعوت از آموزگاران خصوصی را دارند. به‌طوری‌که شاهدیم برخی از کودکان، مثلاً بچه‌های دارای سندرم داون، ممکن است از طریق همین مربیان ویژه حتی سازهایی چون پیانو و سنتور را هم بنوازند. آن‌ها ممکن است شنا یا هر مهارت دیگری را بیاموزند و حتی پیشرفت کنند و به سطوح درخور توجهی برسند.
مؤسس انجمن سندرم داون «آسمان نیلی» در اصفهان ادامه داد: اگر خانواده‌ای نتواند هزینۀ کلاس‌های خصوصی را پرداخت کند، درواقع کودک با نیازهای خاص او نیز از آموختن انواع مهارت‌ها محروم می‌شود. به‌طورکلی باید گفت که بیشتر خانواده‌های این کودکان یا انجمن‌هایی که در این حوزه فعال‌اند، تمرکز اصلی خود را بر روی بحث خدمات درمانی، مانند گفتاردرمانی، کاردرمانی و ABA یا تحلیل رفتار کاربردی می‌گذارند.
این مشاور افزود: برخلاف روند غالبی که وجود دارد، ما می‌توانیم انواع کلاس‌های تفریحی و فوق‌برنامه را برای کودکان با نیازهای خاص طراحی و اجرا کنیم. اگر بخواهم از تجربۀ شخصی‌ام بگویم باید بگویم که همواره برای کودکان با نیازهای خاص و در حوزۀ تخصصی خودمان کلاس‌هایی مانند نقاشی، ورزش، گل‌سازی و آموزش دسر برگزار کرده‌ایم.
این رفتاردرمانگر با تأمل در این نکته که کودکان با نیازهای خاص نیز می‌توانند اوقات فراغت متنوعی داشته باشند، اظهار کرد: انجمن‌ها و سازمان‌های مختلف مردم‌نهادی که به‌طور تخصصی در حوزۀ کودکان با نیازهای خاص فعالیت می‌کنند، می‌توانند تفریحات جمعی مانند بازدید گروهی از یک مکان یا برپایی جشن در مناسبت‌های گوناگون هم داشته باشند. بااین‌حال، تحقق تمامی این‌ها به پشتیبانی و بودجه نیاز دارد.
صراف در ادامه تصریح کرد: خوشبختانه کم‌وبیش افرادی در جامعۀ ما هستند که برای محقق‌شدن چنین برنامه‌هایی به انجمن‌ها و سمن‌ها کمک مادی کنند. در همین شهر اصفهان، من با چنین افرادی روبه‌رو شده‌ام و دیده‌ام که به این کارها علاقه‌مندند. البته باید توجه داشت که این یاریگری آنان فقط در محدودۀ فیزیکی یک انجمن یا سمن پاسخگو است، اما تفریح در سطح شهر و انواع بازدیدها، مقوله‌ای متفاوت به حساب می‌آید.
این رفتاردرمانگر برپایی انواع برنامه و بازدید را در سطح شهر فرایندی پرچالش دانست و گفت: خود ما اگر بخواهیم کودکان انجمن سندرم داون «آسمان نیلی» را به یکی از اماکن تفریحی سطح شهر ببریم، به انواع نامه‌نگاری‌ها و رایزنی‌ها نیازمندیم. مثلاْ ممکن است نیاز باشد که با شهرداری هماهنگی‌های متعددی انجام دهیم.
او با تأمل در این نکته که گاهی این هماهنگی‌ها زمان‌بر و سخت است، ادامه داد: انجمنی مانند انجمن ما در یک گوشۀ شهر است و ساختمان چندان بزرگی ندارد. پیشنهاد می‌کنم شهرداری با توجه به ظرفیت، امکانات و اختیاراتی که دارد، به عرصۀ اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص نظر جدی کند.
مؤسس انجمن سندرم داون «آسمان نیلی» توجه به اوقات فراغت را دغدغۀ بسیاری از کشورها دانست و یادآور شد: شهرداری‌ها در کشورهای مختلف، مثلاً کانادا برای چهار فصل سال بچه‌ها برنامه‌های متنوعی دارند. ازجمله اینکه کلاس‌های فوق‌برنامه و مختلفی را برای تمام کودکان طراحی و برگزار می‌کنند.
این مشاور کودکان با نیازهای خاص افزود: کلاس‌هایی که درباره‌شان صحبت می‌کنم، صرفاً مختص کودکان معمولی نیست و کودکان با نیازهای خاص نیز می‌توانند در آن‌ها شرکت کنند. کودکان با نیازهای خاص برای حضور در این فعالیت‌ها غالباً یک همراه دارند. در کنار این کلاس‌های مشترک، کلاس‌ها و برنامه‌های مختص به خودشان هم تعریف و طراحی شده است.
صراف تأکید کرد: بنابراین، در برخی از کشورها اگر امکانات و طرح‌های مختلف برای کودکان با نیازهای خاص بیشتر از کودکان معمولی نباشد، قطعاً کمتر نیست و نوعی تعادل وجود دارد. این مسئله به‌هیچ‌وجه با وضعیت فعلی کشورمان ایران قابل‌مقایسه نیست.