به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده، حریم خصوصی یکی از مفاهیم اساسی در رشد کودکان است، اما ممکن است برای بچه‌های پیش‌دبستانی و کوچکتر که تازه در حال کشف دنیای اطراف خود هستند، این مفهوم بسیار انتزاعی به نظر برسد.
هر کودک، مثل بزرگ‌ترها، نیاز دارد بخشی از زندگی‌اش متعلق به خودش باشد؛ مثلاً وقتی می‌خواهد تنها بازی کند یا چیزی را مخفی نگه دارد. حفظ حریم خصوصی به کودک حس استقلال و ارزش‌مندی می‌دهد.
وقتی کودکان یاد بگیرند برای خودشان حد و مرز قائل شوند و حد و مرز دیگران را هم بپذیرند، در آینده راحت‌تر دوست پیدا می‌کنند و در خانواده و مدرسه احساس‌امنیت بیشتری خواهند داشت.
یکی از جنبه‌های بسیار مهم حریم خصوصی، یادگیری «نه گفتن» به لمس یا نزدیک شدن به بخش‌هایی از بدن است که نباید کسی به آنها دست بزند. آموزش این مسئله از سنین پایین می‌تواند از خطرات بالقوه پیشگیری کند.
تعریف ساده و کودکانهٔ حریم خصوصی
برای توضیح حریم خصوصی به کودکان، بهتر است از عبارات و مثال‌های ملموس استفاده کنیم: حریم خصوصی یعنی هر کسی حق دارد فضای خودش را داشته باشد، مثل یک حباب نامرئی اطرافش.
«ناحیهٔ خصوصی بدن»
می‌توانیم به کودک بگوییم: «بدن هر کسی جاهایی دارد که جز خود او و بعضی از بزرگ‌ترهای مورداعتماد (مثل ماما، بابا یا دکتر) نباید کسی به آن دست بزند. این ناحیه‌ها شامل شکم، باسن، ناحیهٔ بین پاها، و سینه‌اند.»
«فضای شخصی»
فضای شخصی یعنی آن بخشی از زندگی‌مان که اگر کسی واردش شود، احساس ناراحتی می‌کنیم. مثل وقتی که داریم بازی می‌کنیم و نمی‌خواهیم اسباب‌بازی‌مان را بدون اجازهٔ ما بردارند، یا می‌خواهیم در اتاق‌مان تنها بمانیم.
هر کسی یک فضای خصوصی دارد، مثل یک حباب نامرئی اطرافش که دیگران نباید بدون اجازه وارد شوند. مثلاً می‌توان گفت: "وقتی تو داری نقاشی می‌کشی، من نباید بدون اجازه نقاشی‌ات را بردارم. "
«گفت‌وگو دربارهٔ حریم»
می‌توانیم با کودک صحبت کنیم: «وقتی دوست یا بچه‌های دیگر بدون اجازه وارد اتاقت شوند، ممکن است ناراحت شوی؛ به این می‌گویند حریم شخصی تو. هرکسی حریم شخصی خودش را دارد، باید به حریم هرکس احترام بگذاریم.»
والدین می‌توانند از موقعیت‌های روزمره استفاده کنند. مثلاً: "قبل از اینکه عکسی از تو بگیرم، باید از تو اجازه بگیرم. "
هدفتان این باشد که کودکان از همان ابتدا بیاموزند «بدن و زندگی من متعلق به من است» و این حق را در خود احساس کنند که هر زمان نیاز داشتند، از بزرگ‌ترها برای محافظت از حریم خود کمک بخواهند.
راهکارهای توضیح به کودکان پیش‌دبستانی
استفاده از داستان و کتاب تصویری
قصه‌ای بسازید که در آن یک شخصیت کارتونی یاد می‌گیرد به حریم دیگران احترام بگذارد و از حریم خود محافظت کند.
برای مثال: «روزی روزگاری گربه کوچولو یک جعبه اسباب‌بازی داشت. یک روز دوستش، آقا خرگوشه، بدون اجازه وارد شد و اسباب‌بازی‌ها را برداشت. گربه ناراحت شد و گفت: “این اسباب‌بازی‌ها مال من است، نمی‌خوام بدون اجازه بازی کندی. ” از آن روز، گربه فهمید که اگر کسی حریمش را رعایت نکند، می‌تواند به او بگوید نه!»
بعد از خواندن داستان، با کودک دربارهٔ احساسی که گربه داشت صحبت کنید و بپرسید: «اگر تو بودی چه کار می‌کردی؟»
بازی نقش‌ها (Role Play)
با کودک نقش‌های مختلف را بازی کنید تا بفهمد «اجازه گرفتن» و «نه شنیدن» چگونه است.
مثلا یکی از مربیان یا والدین نقش یک دوست را بازی می‌کند که بدون اجازه اسباب‌بازی را برمی‌دارد. سپس کودک باید یاد بگیرد به آرامی اما قاطعانه بگوید: «این اسباب‌بازی مال من است، اول ازم اجازه بگیر.»
در موقعیت دیگر، والد نقش کودک را بازی می‌کند و مربی نقش پدر یا مادر را دارد که به درستی حریم کودک را رعایت می‌کند.
استفاده از کارت‌ها یا تصاویر
کارت‌هایی بسازید که در یک سمت تصویر بچه‌ای را نشان دهد که ناراحت است (مثلاً دوستش بدون اجازه اسباب‌بازی‌اش را برداشته) و در سمت دیگر تصویر بچه‌ای را که خوشحال است (چون دوستش ابتدا اجازه گرفته).
از کودک بپرسید: «کدام تصویر محبت را نشان می‌دهد؟ چرا؟»
این تمرین باعث می‌شود کودک ارتباط بین رعایت حریم شخصی و احساس امنیت/خوشحالی را درک کند.
آموزش کلماتی مثل «نه»، «بسه»، «لطفاً اجازه بگیر»
با تکرار و تمرین، کودک یاد می‌گیرد وقتی احساس می‌کند حریمش رعایت نمی‌شود، از کلمات ساده و واضح استفاده کند.
بهتر است والد یا مربی چند بار جمله‌های نمونه را با کودک تمرین کند:
«نه، نیا توی اتاقم.»
«اگه می‌خوای این چیزو برداری، اول ازم اجازه بگیر.»
بستهٔ فعالیت خلاقانه
می‌توانید کاردستی بسازید: نقاشی اتاق یک کودک و دور چارچوب در یک نوار قرمز بکشید تا نشان دهید این درِ اتاق یک «مرز» دارد و نباید بدون در زدن یا درخواست وارد شد.
یا شابلون‌هایی از بدن کودک (مستطیل‌های کوچک روی بدن) که نشان دهد «این قسمت‌ها را کسی نباید لمس کند»؛ سپس کودک آنها را رنگ‌آمیزی کند.
نکات کلیدی برای والدین و مربیان
صبوری و تکرار
کودکان پیش‌دبستانی هنوز در حال یادگیری زبان و مفاهیم پایه‌ای‌اند؛ بنابراین نباید انتظار داشته باشیم یک‌بار توضیح دادن کافی باشد. با مثال و تکرار، به تدریج درک کودک تقویت می‌شود. همچنین یادگیری حریم خصوصی باید از سنین کم آغاز شود و مرتباً در شرایط مختلف تکرار گردد. هرچه کودک بیشتر با مثال‌های ملموس و بازی‌ها با موضوع آشنا شود، راحت‌تر در برابر محدودیت‌ها و «نه» گفتن احساس امنیت خواهد کرد.
زبان ساده و ملموس
از اصطلاحات بزرگ‌سالانه مثل «حریم شخصی» صرفاً یک‌بار نام ببرید و بلافاصله توضیح دهید: «یعنی هرکسی باید جاها و چیزهایی را داشته باشد که فقط مال خودش باشد و دیگران بدون اجازه وارد آن نشوند.»
مثال‌ها را از زندگی روزمره کودک (اتاق، اسباب‌بازی، بدن) انتخاب کنید تا راحت‌تر بفهمد.
تأکید بر احساسی که کودک دارد
وقتی کسی حریم او را نمی‌پذیرد، ممکن است ناراحت یا گیج شود. به کودک کمک کنید احساساتش را بشناسد: «وقتی کسی بدون اجازه لباس‌هات را برداره چه احساسی داری؟ خشم؟ غم؟»
بعد توضیح دهید: «اگر احساس ناراحتی کردی، می‌تونی بگی نه، سعی کن احساست رو با صدای آروم اما قاطع بیان کنی.»
الگوسازی بزرگ‌ترها
والدین و مربیان خودشان باید حریم کودک و همدیگر را رعایت کنند. مثلاً وقتی کودک داخل اتاقش است و اعلام کرده دوست ندارد کسی وارد شود، قبل از ورود در بزنند و اجازه بگیرند. این الگو اثر بسیار قوی‌تری نسبت به توضیحات کلامی دارد.
تقویت مهارت «نه شنیدن»
به کودک یاد بدهید «نه» شنیدن در برابر بزرگ‌ترانی که او را دوست دارند هم ممکن است رخ دهد (مثلاً وقتی وقت غذا نیست یا کسی خسته است). این به او کمک می‌کند درک کند «نه» لزوماً بد نیست و به معنی خطر یا بی‌عشقی نیست.
تأکید بر امنیت و اعتماد
به کودک اطمینان بدهید حریم او نزد شما محفوظ است و هر زمان احساس خطر یا ناراحتی کرد می‌تواند با شما حرف بزند. این اعتمادسازی باعث می‌شود کودک بداند اگر خطری واقعاً وجود داشته باشد، می‌تواند به شما اعتماد کند.
در پایان، هدفتان این باشد که کودکان از همان ابتدا بیاموزند «بدن و زندگی من متعلق به من است» و این حق را در خود احساس کنند که هر زمان نیاز داشتند، از بزرگ‌ترها برای محافظت از حریم خود کمک بخواهند. این مهارت نه‌فقط در دوران پیش‌دبستانی، بلکه در سراسر زندگی‌شان اهمیت شایانی خواهد داشت.