به گزارش پیام خانواده بارداری و زایمان رویدادهای مهم زندگی بسیاری از زنان است. این دوران، اگرچه پر از شادی و لذت است اما می‌تواند ترسناک و اضطراب‌آور باشد. اغلب زنان نگران درد زایمان و احتمال وقوع یک مشکل در حین و بعد از زایمان هستند؛ این نگرانی‌ها طبیعی است و تقریباً همه زنان تا حدودی آن را تجربه می‌کنند اما گاهی ترس و نگرانی از بارداری و زایمان آن‌قدر شدید می‌شود که زنان علیرغم میل به بچه‌دار شدن، بارداری را به تأخیر می‌اندازند.
نکته قابل‌توجه آنجاست که گاهی زنان بدون توجه به وجود یک اختلال، این نگرانی‌ها را طبیعی می‌دانند و ترس‌ها را به معنای عدم آمادگی به بارداری تلقی می‌کنند اما دکتر لیلا طهماسبی، روان‌پزشک و متخصص اعصاب و روان معتقد است که ترس‌های بیمارگونه از بارداری که منجر به تأخیر فرزند آوری و فرار از زایمان طبیعی می‌شود، می‌تواند نشانه‌ای از اختلال توکوفوبیا باشد.
توکوفوبیا یک اختلال اضطرابی است
طهماسبی در توضیح علائم اختلال توکوفوبیا می‌گوید: «توکوفوبیا یک اختلال اضطرابی است که شامل یک ترس غیرمنطقی در مورد بارداری و زایمان می‌شود. علائم این اختلال ممکن است به‌صورت اختلال خلقی مثل افسردگی، حملات ترس یا حملات پنیک، اختلال خواب، رفتارهای اجتنابی و پرخاشگری بروز پیدا کند.»
طهماسبی درباره دیگر علائم این اختلال می‌گوید: «فرد مبتلا به اختلال توکوفوبیا، اضطراب و نوارهای فکری منفی بسیار شدیدی را در زمینه بارداری و زایمان تجربه می‌کند؛ مثل ترس از مرگ نوزاد، ترس از مرگ مادر، عوارض شدید حین زایمان و اصرار به زایمان سزارین. گاهی این ترس انقدر در فرد شدید می‌شود که حتی از رابطه جنسی هم اجتناب می‌کند و این مسئله ممکن است مشکلاتی را نیز در روابط زناشویی ایجاد کند.»
اختلال توکوفوبیا در چه زنانی دیده می‌شود؟
طهماسبی می‌گوید توکوفوبیا به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم‌بندی می‌شود: «توکوفبیا نوع اولیه معمولاً در خانم‌هایی دیده می‌شود که سابقه‌ی زایمان نداشتند، تجربیات سو استفاده جنسی درگذشته داشته‌اند، زمینه اضطرابی دارند مثل ترس از درد یا عوارض تولد مثل مرگ، کسانی که اعتماد کافی به پزشک ندارند یا از حمایت ضعیفی از جانب اطرافیان به‌خصوص همسر برخوردارند.»
او ادامه می‌دهد: «زنانی به توکوفوبیا ثانویه مبتلا می‌شوند که قبلاً یک تجربه زایمان یا بارداری سختی را گذراندند مثل سقط‌جنین، مرده زایی، پشت سر گذاشتن شرایط روانی سخت درگذشته مثل اضطراب یا افسردگی. همچنین زنانی که اطرافیانشان مثل خواهر، مادر و... حوادث آسیب‌زایی را در دوران بارداری و زایمانشان داشتند و آن‌ها از نزدیک شاهد این عوارض بودند نیز ممکن است اختلال توکوفوبیا را تجربه کنند.»
توکوفوبیا تأثیر بسزایی در عملکرد زنان دارد
طهماسبی درباره اثرات روحی و روانی اختلال توکوفوبیا بر روی مادر می‌گوید: «این اختلال ممکن است عملکرد روزانه را دچار اختلال کند. همچنین گاهی اضطراب شدید و وسواسی در مورد زایمان و عوارض آن، منجر به اختلال خواب یا کابوس شبانه می‌شود و علائم افسردگی ایجاد می‌کند.»
او با اشاره به دیگر اثرات روحی و روانی توکوفوبیا می‌گوید: «خستگی، سردرد، افزایش یا کاهش اشتها، از دست دادن علاقه و انجام ندادن فعالیت‌های معمول روزانه، حملات اضطرابی یا حملات پنیک، اجتناب از رابطه جنسی و جلوگیری از روش‌های پیشگیری از بارداری به‌صورت جدی‌تر و حتی با چند برابر کردن دوز داروها نیز می‌تواند از دیگر اثرات این اختلال بر روی زنان باشد.»
شیوع توکوفوبیا در زنان ۱۵ درصد تخمین زده‌شده است
طهماسبی در مورد درصد شیوع توکوفوبیا در زنان می‌گوید: «معمولاً ترس از بارداری و زایمان حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد خانم‌ها را درگیر می‌کند که این ترس طبیعی است اما در مورد توکوفوبیا، آمار دقیقی هنوز در دسترس نیست و در برخی مطالعات شیوع بین ۱۰ تا ۱۵ درصد را گزارش کردند.»
توکوفوبیا، عامل اصلی فرار از زایمان طبیعی است
زایمان طبیعی مناسب ترین راه برای زایمان است، در حالی که سزارین یک روش خطرناک است و برای موارد بالینی که منع پزشکی جدی برای زایمان طبیعی وجود دارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به‌احتمال بروز عوارض ناشی از سزارین، این روش زایمان در سال‌های اخیر افزایش‌یافته است. چنانچه درصد قابل‌توجهی از زنان، از ۱ تا ۲۰ درصد، بدون هیچ دلیل پزشکی درخواست سزارین دارند.
تحقیقات نشان می‌دهد که یکی از دلایل اصلی تمایل زنان به زایمان از طریق سزارین، ترس پاتولوژیک مرتبط با روند زایمان است که تحت عنوان علمی «توکوفوبیا» شناخته می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تقریباً ۱۸.۶ درصد زنان مبتلا به توکوفوبیا، بدون هیچ دلیل پزشکی درخواست سزارین انتخابی داشتند.
ترس غیرطبیعی از بارداری و زایمان را باید جدی گرفت
طهماسبی معتقد است که ترس غیرطبیعی از بارداری را باید جدی گرفت و قبل از اقدام به بارداری، ترس‌ها را درمان کرد: «درمان شامل درمان حمایتی از جانب خانواده، همسر، دوستان، ماما، مشاور و روان‌پزشک است. مطمئناً باید این ترس درمان شود و فرد تحت درمان حمایتی قرار بگیرد.»
او ادامه می‌دهد: «این درمان شامل اطمینان بخشی از جانب پزشک در مورد روند زایمان، مدیریت زایمان، آموزش و دادن اطلاعات مناسب در مورد زایمان و بارداری است تا ترس در مورد فرآیند زایمان طبیعی برطرف شود. همچنین فرد می‌تواند درروند یک زایمان طبیعی بدون عارضه شرکت کند و از نزدیک با این فرایند مواجه شود و ببیند که هیچ خطری تهدید نمی‌کند و اگر هم مشکلی پیش بیاید تحت کنترل و مدیریت متخصص مربوطه است. با استفاده از این درمان‌های حمایتی، هم تمایل به زایمان طبیعی افزایش پیدا می‌کند و هم قبل از اقدام به بارداری، ترس از زایمان تا حد زیادی بهبود می‌یابد.»
این روان‌پزشک یکی از روش‌های کاهش ترس از زایمان طبیعی را شرکت در کلاس‌های آمادگی زایمان و آموزش فرزند پروری دانست و افزود: «این کلاس‌ها معمولاً قبل از زایمان در بیمارستان‌ها برگزار می‌شود و بسیار کمک‌کننده است تا فرد بتواند از روند زایمان طبیعی آگاه شود.»
زنان مبتلا به توکوفوبیا باید تحت درمان قرار گیرند
طهماسبی در رابطه با درمان اضطراب‌های طبیعی بارداری می‌گوید: «چنانچه درصد اضطراب‌های زایمان طبیعی باشد، فرد می‌تواند در این مورد با پزشک صحبت کند و با دریافت اطلاعات درست از میزان ترس‌ها بکاهد. همچنین صحبت کردن با اطرافیان ازجمله دوستان، خانواده، همسر و... در مورد نگرانی‌ها می‌تواند در این مورد تأثیرگذار باشد.»
طهماسبی در خصوص لزوم درمان زنان مبتلا به توکوفوبیا می‌گوید: «درمان بالینی توکوفوبیا زمانی لازم است که این وضعیت بر کیفیت زندگی زن باردار و پیوند او با جنین تأثیر منفی داشته باشد و همچنین زمانی که بر تصمیم او در مورد روش زایمان تأثیر می‌گذارد.»
او ادامه می دهد: «زنانی که از اضطراب شدید بارداری رنج می‌برند نباید تجربیات ناموفق دیگران در مورد زایمان و بارداری یا عوارض شدیدی که با آن مواجه شدند و اطلاعاتی که در این زمینه می‌دهند را دنبال کنند چراکه عوارض بارداری و زایمان درصد شیوع زیادی ندارند و با کمک پزشک می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد.»
طهماسبی روش دیگر مقابله با ترس از بارداری را رفتاردرمانی شناختی می‌داند و می‌گوید: «این روش معمولاً در درمان توکوفوبیا مؤثر است و دوره درمان معمولاً بین ۶ ماه تا یک سال طول می‌کشد. البته چنانچه فرد مبتلابه توکوفوبیا مواردی مثل اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب را تجربه کند، ممکن است پزشک درمان دارویی را برای فرد تجویز کند. به‌طورکلی، همه این روش‌های درمان کمک می‌کند تا بتوانیم با این اختلال مقابله کنیم و ترس از بارداری را از بین ببریم.»
زهرا ابراهیمی آزاد